Akcja powieści historycznej Henryka Sienkiewicza Quo vadis rozgrywa się w Rzymie I wieku naszej ery, w ostatnich latach panowania Nerona. Autor poruszył wiele wątków związanych i przedstawił przekrój rzymskiego społeczeństwa. Problematyka utworu jest więc bardzo szeroka, a w dużej mierze aktualna do dzisiaj – wymowa powieści jest bardziej aktualna, niż mogłoby się wydawać.
W powieści prawda historyczna przeplata się z fikcją. Pojawiają się postaci historyczne, takie jak Neron, Poppea Sabina, Gajusz Petroniusz, Seneka, Aulus Plaucjusz, Ofoniusz Tygellinus, Pomponia Grecyna, Klaudia Akte, Seneka oraz Apostołowie Piotr i Paweł. Ich losy i osobowości w dużej mierze pokrywają się z przekazami historycznymi.
Sienkiewicz opisał też rzeczywiste wydarzenia z historii Imperium Rzymskiego. Akcja rozgrywa się w latach 63-68 n.e., w ostatnich latach panowania Nerona. Rozpoczęcie czasu akcji wskazuje przybycie Winicjusza do Rzymu po zawarciu pokoju z Partami – miało to miejsce w 63 r. n.e. W 64 r. miał miejsce pożar Rzymu, o który rzeczywiście oskarżono chrześcijan, co zapoczątkowało ich prześladowania. Sienkiewicz opisał również śmierć Petroniusza w 66 r. Zgodnie z prawdą historyczną, autor przedstawił upadek Nerona, ponieważ opisał spisek Pizona oraz bunt legii galijskich, który doprowadził do obalenia Nerona i ogłoszenia Galby cezarem. Akcję powieści kończy śmierć Nerona, która miała miejsce w 68 r. Przedstawiona została również historia Nerona, który skazał na śmierć matkę Agrypinę oraz żonę Oktawię. Postaciom historycznym towarzyszą bohaterowie fikcyjni np. Ligia, Marek Winicjusz czy Ursus.
Rzym początków naszej ery był miastem wielu kultur: nie brakowało mieszkańców pochodzących z różnych rejonów Grecji, zakładników wojennych, cudzoziemskich niewolników. W powieści pojawia się problematyka zderzenia dwóch kultur: rzymskiej i chrześcijańskiej. W mieście, w którym powszechnie wierzono w bogów mieszkających na Olimpie, szerzyć zaczęła się tzw. nowa nauka, czyli chrześcijaństwo. Chrześcijanie mieli całkowicie inne podejście do życia, dążyli do skromności, przebaczenia, litości, panowania nad ludzkimi popędami. Nie potrafili nienawidzić, nawet jeśli chodziło o człowieka, który uczynił im wiele krzywdy, Glaukus był w stanie wybaczyć Chilonowi, który wydał jego rodzinę handlarzom niewolników. Nic więc dziwnego, że Rzymianom trudno było zrozumieć chrześcijan.
Mieszkańcy Rzymu kierowali się przede wszystkim swoimi zachciankami. Urządzali wielkie uczty, na których oddawali się obżarstwu, pijaństwu i rozpuście. Obce im było powstrzymywanie się od przyjemności, na które dobrowolnie decydowali się chrześcijanie. Marek Winicjusz początkowo nie rozumiał nauki chrześcijańskiej, a nawet czuł do niej niechęć, ponieważ dzieliła go od jego ukochanej Ligii. Z czasem Rzymianin się jednak nawrócił i pobrał się z ukochaną. Pokazuje to, że człowiek jest w stanie się zmienić i znaleźć wspólny język z osobą wywodzącą się z całkowicie innego środowiska.
Powieść Sienkiewicza ukazuje też, że niezrozumienie i niewiedza rodzą niechęć. Rzymianie nie rozumieli chrześcijan, nie wiedzieli, dlaczego postępują tak, a nie inaczej. Odnosili się więc do nich z nieufnością, oskarżali o mordowanie dzieci, zatruwanie studni, rzucanie uroków. To, co nieznane wydaje się wrogie. Prześladowania osiągnęły apogeum, kiedy na chrześcijan zrzucono winę za podpalenie Rzymu. Zaczęły się masowe aresztowania, w których udział brali również zwyczajni Rzymianie. Z chęcią obserwowali też krwawe igrzyska, na których chrześcijanie umierali w męczarniach. Niestety, mimo upływu wieków, wciąż zdarza się, że ludzie są prześladowani za wyznawaną religię.
W utworze pojawia się też problematyka filozoficzna. Powieść skłania czytelnika do zastanowienia, co tak naprawdę jest ważne w życiu. Mogłoby się wydawać, że możliwość życia w luksusie, ciągłych romansów, uczt i relaksu, daje człowiekowi szczęście. Rzym pogrążał się jednak w coraz większym chaosie, a poplecznicy Nerona traktowali go jak Boga, którego wola bezwzględnie musi być spełniana. Bez żadnych wartości, ludzkie życie stawało się puste i bezcelowe. Chrześcijanie nie tracili wiary nawet w krytycznym momencie, kiedy w męczarniach umierali na arenie. Doskonale pokazuje to, że człowiek jest w stanie znaleźć szczęście nawet w najgorszych okolicznościach, o ile pozostaje wierny sam sobie.
Upadek człowieka pozbawionego moralności najlepiej został ukazany na przykładzie Nerona. Cezar miał ogromną władzę, mógł bez żadnych konsekwencji decydować o ludzkim życiu i śmierci. Wszystko ma jednak swój kres – jego szalone rządy w końcu spowodowały bunt legionistów, a nowym cezarem powołano Galbę. Neron nie miał odwagi nawet na popełnienie samobójstwa, zginął z ręki swojego wyzwoleńca.
Powieść Sienkiewicza ukazywała się w latach 1895–1896, kiedy Polska wciąż pozostawała pod zaborami. Autor należał do najwybitniejszych polskich pozytywistów, dlatego bliska była mu idea literatury ku pokrzepieniu serc. Mimo upływu setek lat, w powieści można znaleźć analogię do sytuacji Polaków. Chrześcijanie pod rządami Nerona przypominali Polaków w kraju rządzonym przez zaborców. Byli prześladowani tylko ze względu na swoją tożsamość, pozbawieni wolności pielęgnowania własnej kultury.
W męczeństwie chrześcijan umierających na arenie można dopatrywać się podobieństwa do Polaków poddawanych represjom po upadku zrywów narodowo-wyzwoleńczych. Powieść miała jednak dodawać odbiorcom siły, stąd jej zakończenie. Utwór kończy się szczęśliwie – wiara chrześcijańska wciąż istnieje mimo prześladowań, Ligia i Winicjusz pobierają się, a despotyczne rządy Nerona dobiegają końca. Miało to dawać nadzieję Polakom – skoro chrześcijanie przetrwali, naród polski również doczeka się upragnionej wolności.
Literatura historyczna z jednej strony pozwala przenieść się w inną rzeczywistość, a z drugiej – skłania do refleksji, ponieważ problematyka w dużej mierze jest ponadczasowa. Doskonałym przykładem takiego dzieła jest powieść Henryka Sienkiewicza Quo vadis, przedstawiająca początki wiary chrześcijańskiej, tak ważnej dla Polaków.
Aktualizacja: 2022-11-11 09:26:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.