Mówi się, że pewne wartości i postawy są ponadczasowe i bez względu na epokę czy zmieniające się postrzeganie świata przez społeczeństwo są one jako aktualne i wciąż pożądane. Dotyczy to między innymi takich zagadnień jak ideał dobrego obywatela oraz jego zachowania wobec kraju, w którym żyje i społeczeństwa, w którym jest jego miejsce. Nad tym, czy istnieje jeden uniwersalny wzór dobrego obywatela i jakie cechy powinien on sobą prezentować, niejednokrotnie zastanawiali się pisarze, pochodzący z różnych epok i żyjących w różnych systemach politycznych i społecznych. Śledząc ich refleksje, można dojść do wniosku, że faktycznie pewne cechy obywatela nie straciły na swojej aktualności i zawsze wpisują się w przykład idealnego zachowania. Spotkać je można w takich dziełach jak „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego, „Kazania sejmowe” Piotra Skargi czy „Dziady” Adama Mickiewicza.
W „Odprawie posłów greckich” Jan Kochanowski ukazuje obywatela w kraju, któremu grozi udział w wojnie. Jest to więc sytuacja graniczna, w trakcie której ludzie często dokonują niezwykłych lub irracjonalnych czynów. Kochanowski w swoim dziele przywołał postać wzorcowego obywatela oraz jego właściwej reakcji w tak trudnym czasie, która ukazana jest w opozycji do nieodpowiedzialnych, skupionych na prywatnych interesach władców Troi, jakimi byli Priam czy Aleksander.
Przykładem dobrego obywatela, zaangażowanego w losy swojego kraju, jest w dziele Kochanowskiego Antenor. Jest on człowiekiem, którego nie można przekupić, chce działać i zapobiegać nadchodzącej wojnie, a na pierwszym miejscu zawsze jest dla niego dobro kraju i jego społeczeństwa. Antenor nie ucieka od odpowiedzialności i obowiązków, mógłby więc być przykładem dla samego króla Priama. Jednak jego głos jest niestety w mniejszości. Antenor jest więc praworządnym, zaangażowanym obywatelem, któremu na sercu leży los jego ojczyzny i chce zadbać o jej bezpieczeństwo. Są to cechy, które mogą wyróżniać ideał obywatela również we współczesnych czasach.
Innym przykład wzorcowego obywatela znaleźć można w „Kazaniach sejmowych” autorstwa Piotra Skargi. Ten kaznodzieja dużą wagę przykładał do spraw ojczyzny, martwił się tym, w którą stronę ona podąża, spisał więc wiele refleksji, rad oraz myśli, które miały przyczynić się do poprawienia jej stanu. Wyczytać z nich można między innymi to, jakie cechy powinien reprezentować sobą przykładny obywatel.
Piotr Skarga zachęcał więc swoich rodaków do traktowania ojczyzny jak matki i do przejmowania się jej losem tak, jakby była ona członkiem ich rodziny. Chciał również, by ludzie wyzbyli się egoizmu i zamiast skupiać się na prywatnych interesach i potrzebach, oddali się budowaniu wspólnego dobrobytu na rzecz całego społeczeństwa. Interes państwowy miał być stawiany wyżej nad prywatny, dzięki czemu ojczyzna miała się wzmocnić i stać lepszym miejscem do życia, bezpiecznym i dostatnim. Patriotyzm powinien także gościć w sercu każdego człowieka. Są to postawy podobne do tych, jakie głosił Jan Kochanowski w „Odprawie posłów greckich”, co udowadnia ich uniwersalność.
O cechach dobrego obywatela wypowiadał się także Adam Mickiewicz w swym słynnym dramacie romantycznym zatytułowanym „Dziady”. Jego akcja ma miejsce w czasie trudnym dla całego narodu, czyli w trakcie trwania zaborów. Patriotyzm był wówczas jeszcze bardziej cenioną postawą niż zwykle. Mickiewicz w swoim dziele zamieścił krytykę niektórych postaw obywatelskich, wskazując, że są wśród jego rodaków ludzie, którym nie zależy na odzyskaniu przez Polskę niepodległości i dbają tylko o siebie, układając się z zaborcą. Jako ich przeciwieństwo autor przedstawił grupę patriotów, zażarcie walczących o to, by sprawa polska została nagłośniona i podejmujących liczne próby odzyskania przez swój kraj suwerenności.
Mickiewicz nie kryje się ze swoimi sympatiami, daje znać, że stoi po stronie patriotów. Wierzy również, że ich zalety drzemią w całym narodzie, są jednak skryte pod metaforyczną skorupą lawy. Mickiewicz opisuje również postać jednostki wybitnej, Mesjasza, który poświęca się dla dobra swojej ojczyzny i rezygnuje z własnego szczęścia, by naród mógł zostać uwolniony z niewoli. Te cechy dobrego obywatela - patriotyzm, walka o dobro ojczyzny, stawianie jej ponad prywatny interes - to cechy idealnego obywatela, pojawiające się u Kochanowskiego i Skargi, można więc określić je jako uniwersalne i ponadczasowe.
Z podanych przykładów literackich wyłania się więc obraz uniwersalnego ideału obywatela, który wyróżnia się cechami i postawą, które cenione były w każdej epoce. Jest to przede wszystkim patriotyzm, miłość do ojczyzny, działanie na rzecz jej dobra i przedkładanie interesu państwowego nad prywatny. Ważna jest także gotowość do poświęceń oraz przekonanie, że niepodległość jest jedną z rzeczy, o które należy bezwzględnie walczyć w każdych okolicznościach.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.