Oświecenie nazywane było przez współczesnym wiekiem rozumu. To właśnie poznanie rozumowe miało wyznaczać kurs epoki, w przeciwieństwie do trendów okresów wcześniejszych. Takie podejście niosło za chęć rozpowszechniania idei uważanych za pozytywne wśród ludu. Najlepiej do tego celu nadawała się sztuka, nadano jej więc funkcję dydaktyczną. Również na terenie Rzeczpospolitej przyjęła ona taki charakter. Łatwo zauważyć to, analizując literaturę z tego okresu.
Przykładem dzieł o charakterze dydaktycznym w polskiej literaturze Oświecenia są bez wątpienia bajki. Te proste utwory o charakterze rozrywkowym przedstawiają ludzkie przywary w sposób alegoryczny. Najbardziej znanym przykładem takich alegorycznych dzieł są bajki zwierzęce, gdzie np. lis oznacza kogoś chytrego i niegodnego zaufania. W dobie Oświecenia największym bajkopisarzem Rzeczpospolitej określić można Ignacego Krasickiego. Biskup warmiński poruszał w nich szeroką gamę tematów. Najczęściej odwoływał się do przywar ludzkich, chcąc ukazać ich destrukcyjny dla życia charakter w sposób przystępny dla szerszego grona odbiorców. Nawiązywał również do praw rządzących światem. Wszystko to w konwencji rozrywkowej, ujętej zasadą: ucząc - bawić, bawiąc - uczyć.
Kolejnym elementem edukacyjnym związanym z Krasickim jest poemat heroikomiczny. Kontrast pomiędzy podniosłą formą o cechach homeryckich a prozaiczną treścią jest tutaj sednem komizmu. Krasicki w swojej Monachomachii łączy ten gatunek z satyrą, wyśmiewając wady współczesnych sobie mnichów. Jak widać, poeta kieruje ostrze swojego pióra przeciwko zjawiskom powszechnym w społeczeństwie. Poprzez swoje dzieła chce otwarcie działać na rzecz poprawy problemów sobie współczesnych, w tym wypadku ośmieszając związane z nimi grupy.
Nieodzownie temat wyśmiewania jako formy pouczenia dla społeczeństwa prowadzi do omówienia satyry. Była ona niezwykle modna w czasach Oświecenia, również na terenie Polski. Sam Krasicki napisał wiele dzieł tego gatunku, ukazując w nim realne problemy upadku moralnego epoki. Mamy więc satyry na odwagę po alkoholu (Pijaństwo), bezmyślny kosmopolityzm i związki dla pieniędzy (Żona modna), czy chociażby zacofanie szlachty (Do króla). Interesującą formą satyry jest również komedia Powrót Posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Ukazane tam postacie stanowią w dużej mierze karykaturalne przedstawienie postaw krytykowanych przez autora, z drugiej strony uosobienie pozytywnych ideałów Oświecenia. Jako że satyry dotyczyły w dużej mierze aktualnej sytuacji, wyśmiewają one przywary Polaków XVIII wieku, ale też zwracają uwagę na sytuację kraju. Dydaktyczny cel tych komediowych ataków jest dosyć prosty - poprzez wyśmianie danej przywary, czy postawy zniechęcenie do niej ludzi i ukazanie jej szkodliwego charakteru.
Nie można również przy tym zapomnieć o promowaniu pozytywnych wzorców przez oświeceniową literaturę. Hymn Święta miłości kochanej ojczyzny Ignacego Krasickiego to doskonały przykład zachęcania ludzi do przyjęcia pewnej postawy społecznej. W tym wypadku autor gloryfikuje poświęcenie dla dobra ojczyzny, wskazując na chwalebny charakter takiego patriotyzmu. Tym samym propaguje pozytywne wzorce poprzez literaturę, realizując jej dydaktyczne założenia.
Jak widać, dydaktyczny charakter literatury polskiej w Oświeceniu ma szerokie spektrum. Podejmował on tematy odwołujące się do samej natury człowieka ale również bieżące problemy społeczne i polityczne.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.