Oświecenie nazywane było przez współczesnych wiekiem rozumu. Miał on bowiem stanowić główną siłę kształtującą świetlaną przyszłość ludzkości. Z tego założenia wynikał m.in. wybór przesłania, jakie niosły ich dzieła. Poezja oraz literatura przyjęły funkcję dydaktyczną - przestawiały i propagowały ideały oświeceniowe pośród szerszej masy ludzkiej. Oprócz kwestii politycznych często zastanawiały się one nad kondycją człowieka w odniesieniu do jego moralności oraz charakteru społecznego. Wykształcił się przez to pewien model, ideał człowieka i obywatela, który zauważyć możemy w utworach tej epoki.
Słynne dzieło Ignacego Krasickiego stanowi wyraz jego patriotycznych uczuć oraz podejścia do powinności obywatelskich. Analizując tekst, dostrzegamy obraz człowieka, dla którego ojczyzna stanowi najwyższe dobro. Autor gloryfikuje poświęcenie w jej imieniu, dostrzegając szlachetny charakter cierpienia w imieniu tego wspólnego dobra. Ideał patrioty w rozumieniu Krasickiego to człowiek bezinteresowny w miłości ojczyzny.
Julian Ursyn Niemcewicz spłodził swoją komedię podczas przerwy w Sejmie Czteroletnim, mając na względzie powody polityczne. Zestawiając w niej pozytywny obraz oświeceniowego obywatela oraz karykaturę Sarmaty- warchoła pragnął przekonać szlachtę do wyboru na posłów zwolenników głębokich reform państwa. Jego dzieło zyskało sobie wielu sympatyków w swoich czasach, dzisiaj zaś doskonale obrazuje ideał obywatelski Niemcewicza. Ucieleśnieniem ich jest Podkomorzy, jego żona oraz Walery. Wszystkich ich łączy zarazem przywiązanie do chrześcijańskich oraz ziemiańskich cnót, jak też mądrość i płynąca z wykształcenia postępowość. Małżeństwo podkomorzych to związek pełen szacunku, który wychowuje swoje dzieci na przykładnych obywateli. Za pierwszy obowiązek człowieka rozumieją bowiem oddanie ojczyźnie nowego pokolenia dobrych obywateli. Walery, syn podkomorzych, to ucieleśnienie cnót rycerskich i postępowego patriotyzmu.
Satyra Ignacego Krasickiego w sposób niezwykle dobitny ukazuje, czym nie miał być człowiek oświecony. Na zasadzie inwersji możemy więc dostrzec największe cnoty, które poeta chciałby widzieć pośród ludzi swojej epoki. Wielce gani on nieuczciwość, brak umiaru oraz poszanowania dla sakramentu małżeństwa. Dostrzega przy tym również kłamliwość oraz koniunkturalizm pośród współczesnych.
Ideałem wedle Krasickiego byłby więc człowiek podobny do dawnych Rzymian - cnotliwy, pełen umiaru i szlachetnej poczciwości. Co zaś najważniejsze, człowiek oświecony powinien kierować się w swoim postępowaniu prawdą. Pomimo zaś sceptycznego nastawienia myślicieli epoki do religii, Krasicki podkreśla jej rolę w życiu człowieka swoich czasów. Możemy tak jak w przypadku Powrotu posła Niemcewicza, dostrzec również zależność między cnotami osobistymi człowieka oraz jego obywatelską postawą. Krasicki zwraca bowiem uwagę na fakt, że niegodziwe obyczaje ludzie mu współczesnych doprowadziły do upadku Rzeczpospolitej. Za dowód podaje historię Rzymu - silnego cnotą, słabego rozpustą.
Jak więc widać, ideałem człowieka oświeconego był przede wszystkim człowiek kierujący się moralnością i rozumem. Specyfiką Oświecenia Polskiego było stawianie moralności chrześcijańskiej jako przykładu postępowania, łącząc ją przy tym z podejściem empirycznym. Zachowując ludzkie cnoty osobiste, rozszerza on je przy tym na społeczność, stając się wykształconym i moralnym obywatelem.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.