Patos, baśniowość i poetyckość - są to trzy określenia, które w pewien sposób pasują do noweli Elizy Orzeszkowej zatytułowanej „Gloria victis”. Jest to bowiem opowieść o wspomnieniu powstania styczniowego, które nie powiodło się. Tytuł noweli - który oznacza po polsku „chwała zwyciężonym” - jest parafrazą łacińskiego stwierdzenia vae victis (biada zwyciężonym). Orzeszkowa ukazała wspomnienie powstańców styczniowych z niecodziennej perspektywy, właśnie dzięki wykorzystaniu swoistej baśniowości i poetyckości.
Patos jest istotną częścią noweli Orzeszkowej. To kategoria estetyczna, która opiera się na wzniosłości i na wywoływaniu napięcia emocjonalnego u odbiorcy. Orzeszkowa zastosowała go w swoim tekście ze względu na jego podniosłą tematykę, jaką jest wspomnienie powstańców styczniowych, którzy poświęcili swoje życie w zbrojnej walce o niepodległość Polski.
Orzeszkowa wykorzystała więc wzniosłe, górnolotne i poważne słowa, by właściwie zaznaczyć atmosferę swojego dzieła oraz uczcić wydarzenie, które zdecydowała się opisać. Patos towarzyszy bowiem zagadnieniom takim jak miłość, śmierć, patriotyzm czy dobrowolna ofiara, a wszystkie te elementy występują w noweli Orzeszkowej. Dodatkowo opisy te cechuje pewien brak sprecyzowania, wojska są ogromne, wróg liczny - to także jest cechą charakterystyczną baśni. Podniosły styl ma na celu także uwypuklić rozmiar poświęcenia powstańców styczniowych i nadać ich czynom specjalny status. Jest to zachowanie swoistej zasady decorum - o podniosłych wydarzeniach mówi się w sposób poważny i wzniosły.
Oprócz patosu w dziele pojawia się także baśniowość. Wzmaga ją już sam fakt, że w noweli dokonano antropomorfizacji lasu i głos w niej zabierają drzewa. Jest to element niemalże magiczny i nadaje noweli fantastycznego klimatu. Baśniowość dzieła wynika także z retrospekcji. Opisywane wydarzenia wydają się wręcz nierealne, ich monumentalność wydaje się być nie z tego świata.
W noweli występują także liczne nawiązania do świata baśni - postaci porównywane są na przykład do królewiczów i królewien, wspominane są smoki i upiory. Wszystkie te elementy kreują atmosferę dawnej baśni, magicznej historii, która sprawia wrażenie trochę nierealnej, jednak wydarzyła się naprawdę. Opisywane przez Orzeszkową walki i zmagania zaczynają więc urastać tutaj do wielkich, mitycznych bitew, które decydują o losach świata, a ich bohaterowie zaczynają funkcjonować niemal jako dawni herosi. W tym aspekcie baśniowość łączy się także z patosem.
Nowelę Orzeszkowej charakteryzuje także poetyckość. Zawiera się ona zwłaszcza w obszernych opisach przyrody, ożywionego lasu, za pomocą którego Orzeszkowa opowiada historię powstania styczniowego. Już sama antropomorfizacja lasu jest zabiegiem poetyckim, nadającym dziełu określony charakter. Orzeszkowa używa licznych epitetów czy metafor, jej opowieść rozgrywa się w warstwie symbolicznej, nie zaś w dosłownej.
Świat przedstawiony jest skonstruowany przy pomocy opisów i porównań, jest także miejscem podlegającym estetyzacji. Autorka zadaje także wiele pytań retorycznych, które nadają dziełu poetyckiego, patetycznego charakteru. W utworze zawarte są więc liczne fragmenty, sprawiające wrażenie, jakby wyjęte one były wprost z liryki. Poetyckość podkreśla w dziele niezwykłość i wzniosłość wydarzeń, o jakich Orzeszkowa stara się opowiedzieć. Następuje w nim także pewna teatralizacja zachowań i wypowiedzi, co także wpływa na odbiór tekstu oraz jego liryczność.
W noweli „Gloria victis” wskazać więc można wiele przykładów patosu, baśniowości i poetyckości. Wypływają one między innymi bezpośrednio z tematyki utworu, który jest wspomnieniem powstania styczniowego oraz jego ofiar.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.