Literatura od zawsze utrwalała obraz oraz refleksje dotyczące ludzkiej natury, zachowania oraz sposobu, w jaki w danej epoce funkcjonowało społeczeństwo. Krytyczne teksty odnoszące się do zbiorowości ludzkiej pojawiały się we wszystkich epokach od zarania dziejów, począwszy od starożytności, na literaturze współczesnej skończywszy. W dziełach tego typu najczęściej opisywane były zachowania właściwie dla danego społeczeństwa, jego wady i słabości, dzięki czemu ludzie mogli ujrzeć siebie i zweryfikować swoje poglądy czy zachowanie. Średniowiecze nie różniło się pod tym względem od innych epok, w wyniku czego powstały takie anonimowe dzieła, obrazujące społeczeństwo, jak „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” czy „Satyra na leniwych chłopów”.
W „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” społeczeństwo zobrazowane jest na dwa sposoby. Jednym z nich jest sam mistrz, który reprezentuje ludzkość w obliczu Śmierci, drugim zaś opowieści samej kostuchy, która raczy mistrza anegdotami na temat społeczeństwa. Dodatkowo w dziele występuje motyw danse macabre, który obrazuje równość całego społeczeństwa wobec śmierci. Nieważne, czy jest się zamożnym człowiekiem, czy może ubogim chłopem - śmierć sprawiedliwie przyjdzie po każdego człowieka, bez względu na jego stan czy majątek.
Sama Śmierć opowiada o ludziach w sposób satyryczny czy komiczny - widzi ona wszystkie ich wady. Wspomina więc Polikarpowi o nieuczciwych karczmarzach, grubych kobietach, mnichach, plebanach, nieuczciwych lekarzach, czy o sędziach, których można przekupić. Ich winy i grzechy są widoczne dla Śmierci jak na dłoni, może ona zajrzeć w ich życia i ujrzeć pełen obraz społeczeństwa. W utworze więc wyszczególnione są wady społeczeństwa oraz ogromne nierówności, które sprawiają, że życie w poszczególnych stanach mocno się od siebie różni.
Śmierć dostrzega też nierówności społeczne i równocześnie likwiduje je - po zgonie bowiem wszyscy są tacy sami. Nikt nie może także uciec przed Śmiercią, doścignie ona każdego, jest bowiem nieuchronna. Zawiera to w sobie element upragnionej równości, której tak brakuje w opisywanym średniowiecznym społeczeństwie.
Jest jeszcze jeden aspekt, pod względem którego społeczeństwo staje się równe - każdy drży przed Śmiercią i boi się jej nadejścia. Obrazuje to zachowanie mędrca, jakim jest Polikarp - pada on przez Śmiercią na twarz, boi się na nią spojrzeć i w jej obecności czuje się zagubiony i zakłopotany. Takie też było średniowieczne społeczeństwo, zalęknione, obawiające się śmierci, a przy tym podzielone na stany, które znacznie różniły się od siebie. Śmierć wszystko to widzi i opisuje Polikarpowi, a z jej słów tworzy się obraz średniowiecznego społeczeństwa.
Innym utworem, w którym dostrzec można elementy kreacji obrazu średniowiecznego społeczeństwa, jest anonimowe dzieło pod tytułem „Satyra na leniwych chłopów”. Jak sama nazwa wskazuje, utwór opisuje konkretną grupę społeczną, jednak forma satyry i przedstawione narzekania mogą również dać pewien obraz osób, które na tytułowych chłopów narzekają. Kmiecie w średniowieczu stanowili większość mieszkańców wsi i to oni odpowiadali za największą część wykonywanej tam pracy.
Satyra opowiada o sposobach, na jakie kmieć próbuje się wymigać od wykonywania pańszczyzny dla wyzyskującego go pana, który na dodatek jest od niego bogatszy i wpływowy. Już sama tematyka kształtuje pewien obraz średniowiecznego społeczeństwa, w którym występowały ogromne nierówności społeczne. Chłopi zmuszeni byli do darmowej pracy na rzecz uprzywilejowanej grupy panów, którzy ze względu na posiadany majątek mogli traktować ich jak darmową siłę roboczą. Pokazuje to, jak wielka niesprawiedliwość występowała w ówczesnym społeczeństwie i jak wielkie były zależności jednej grupy społecznej wobec drugiej. Satyra ukazuje także chłopskie sposoby radzenia sobie z wyzyskiem - sabotowanie pracy pańszczyźnianej, niszczenie narzędzi, spóźnianie się lub unikanie pracy, gdy nikt nie pilnował chłopów.
Utwór ten ukazuje także przebiegłość i inteligencję tytułowych leniwych chłopów oraz brak sprytu i bezradność majętnych panów, którzy nie mogą sobie z tymi działaniami poradzić. „Satyra na leniwych chłopów” ukazuje więc obraz społeczeństwa średniowiecznego mocno podzielonego pod względem posiadanego dobytku i wpływów, w których życie jednych ludzi było uzależnione od woli innych, bogatszych osób. Pokazuje ona także sposoby, dzięki którym radzono sobie wówczas z tymi ogromnymi nierównościami, ponieważ jedynie dzięki temu chłopi mieli szansę przetrwać i coś zyskać. Mimo satyrycznego charakteru dzieło to ukazuje odbiorcy przygnębiający obraz ówczesnego społeczeństwa.
W średniowieczu powstawały więc utwory, w których można odnaleźć kreacje obrazu ówczesnego społeczeństwa. Wyłania się z nich ponury wniosek, że było ono mocno podzielone, występowały w nim ogromne nierówności, jedni ludzie byli wyzyskiwani przez drugich, a na równość i sprawiedliwość można było liczyć dopiero w obliczu śmierci, która po wszystkich przychodziła dokładnie tak samo.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.