Literatura od zawsze lubiła przedstawiać mniej chwalebne aspekty ludzkiej natury. Twórcy wyciągali na wierzch przewinienia, grzechy i drobne występki znane ludzkości i umieszczali je w swoich dziełach, tak by inni mogli im się przyjrzeć i je ocenić. Często czynili to wyśmiewając dane cechy charakteru czy zachowania, a gatunkiem, który do tego bywał wykorzystywany, jest satyra. Pozwala ona bowiem wypunktować i wyśmiać pewne cechy czy działania w sposób atrakcyjny dla czytelnika utworu. W ten sposób satyryczny wizerunek grzesznej natury ludzkiej przedstawili anonimowi, średniowieczni twórcy dzieł takich jak „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” czy „Satyra na leniwych chłopów”.
W „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” grzeszna natura ludzka zostaje przedstawiona za pomocą konfrontacji z tytułową kostuchą. Przede wszystkim opiera się to na reakcji mędrca Polikarpa, który w momencie spotkania Śmierci i ujrzenia jej obok siebie natychmiast zaczyna się bać i żałować wszystkich grzechów, jakie popełnił w ciągu swojego życia. Wskazuje to na to, że ludzie nie żałują swoich win, tylko ich konsekwencji i kary, jaka może ich spotkać z ich powodu. Jest to bardzo ludzki aspekt ich natury. Dodatkowo ludzie na wszystko, co nieznane im, reagują lękiem, nawet ci, którzy uznawani są za mędrców, tak jak Polikarp. Natomiast już po oswojeniu się z sytuacją jego nastawienie całkowicie się zmienia i próbuje się nawet targować ze Śmiercią, której wszak przed chwilą tak bardzo się bał. Polikarp także bardzo łatwo zapomina o wadze swoich przewinień i zaczyna wypraszać u Śmierci łaskę.
Ten opis krótkiej, ludzkiej pamięci także jest elementem satyry na naturę człowieka. Satyra jest także częścią opowieści samej Śmierci na temat ludzi, których spotyka, gdy przychodzi pozbawić ich życia. Śmierć opowiada więc Polikarpowi o tym, co widziała w trakcie swojej pracy. Spotkała więc ona nieuczciwych karczmarzy, oszukujących lekarzy, sędziów, których można z łatwością przekupić i wiele, wiele innych osób - mnichów, plebanów, grube kobiety.
Sam Polikarp także swoim zachowaniem daje dowód tego, jak słaba i grzeszna jest ludzka natura. Śmierć opisuje właściwie negatywne jej aspekty i daje do zrozumienia Polikarpowi, jak śmieszni i podobni są do siebie wszyscy ludzie, których ona spotyka w chwili ich zgonu. Są oni słabi, boją się umrzeć, boją się też kary za grzechy, co nie powstrzymuje ich przed drobnymi przewinieniami, oszustwami i niemoralnymi czynami, jakie popełniają w ciągu swojego życia. Dopiero w obliczu Śmierci przypominają sobie o tym, jak niewłaściwe były ich działania.
Innym dziełem, które ukazuje grzeszne aspekty ludzkiej natury w sposób prześmiewczy, jest „Satyra na leniwych chłopów” pióra nieznanego autora. Opowiada ona o kmieciach, którzy nieustannie znajdują nowe sposoby na unikanie wykonywania pracy pańszczyźnianej na rzecz bogatych panów. Dzieło to ukazuje dwa grzeszne aspekty ludzkiej natury - jeden z nich to oszustwa dokonywane przez kmieciów, którzy chcą uniknąć pracy, drugi zaś to wyzysk, jakiemu poddają chłopów bogaci panowie, bez litości wykorzystujący ich do pracy.
Chłopi unikają pracy na wiele różnych sposobów - spóźniają się do niej, niszczą narzędzia, których potrzebują do jej wykonywania, przestają pracować, gdy nikt ich nie pilnuje. Te przewinienia to objaw grzesznej i leniwej natury chłopa, a przynajmniej tak wydaje się możnym panom, którzy z tej właściwie niewolniczej pracy się utrzymują. Bardziej grzeszna wydaje się tu więc natura samych panów, którzy nie wykonują sami obowiązków, które powierzają chłopom, próbują ich wyzyskiwać na każdym kroku i są oburzeni faktem, że chłopi nie są z tego zadowoleni.
Satyra ukazuje bogatych możnowładców jako bezsilnych i niewystarczająco sprytnych, by mogli sobie z tym problemem poradzić. Ma tu też miejsce ciekawe zjawisko - dzieło, które miało ukazywać grzeszne aspekty nikczemnej chłopskiej natury, tak naprawdę ukazuje prawdziwe oblicze szlachciców, którzy wymagali od kmieciów ciężkiej, darmowej pracy na rzecz swojego dobrobytu.
Utwór ukazuje więc jak grzeszna jest natura szlachty, która nie potrafi sama pracować i nie ma oporów przed wyzyskiem drugiego człowieka, tylko dlatego, że nie posiada on równie wielkiego majątku. Chłopi zostali zaś w satyrze ukazani jako ludzie bystrzy, radzący sobie w niesprzyjających warunkach. Tytuł dzieła jest więc ironiczny i przewrotny, a satyryczne ukazanie dotyczy zupełnie innej grupy społecznej, niż zostało to zasygnalizowane w nim.
W średniowiecznych dziełach można więc natknąć się na kreacje wizerunku grzesznej natury ludzkiej, która skłania człowieka do dokonywania niekoniecznie moralnych czynów i sprawia, że żałuje ich on dopiero w momencie, gdy zaczyna mu grozić za nie kara. Dzieła te ukazywały także te aspekty ludzkiej natury, które opierały się na relacjach z innymi ludźmi, jak w przypadku wykorzystywania kmieciów przez szlachciców. Człowiek średniowieczny był więc grzeszny i słaby, a przypominał sobie o tym dopiero w obliczu nieuchronnej śmierci, po której miał zostać rozliczony z tego, co uczynił za życia.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:03.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.