Literatura często portretuje konkretne motywy i zjawiska, oddaje także obraz zachowań ludzkich oraz całych społeczeństw funkcjonujących w danych czasach. Autorzy próbowali przekazać w swoich dziełach stan społeczeństwa, w którym żyli, uchwycić jego najbardziej charakterystyczne cechy i wyciągnąć wnioski na jego temat. Każda epoka miała coś innego do powiedzenia na temat społeczeństwa, w zależności od tła historycznego i politycznego. Taki obraz znaleźć można w powieści “Lalka” autorstwa Bolesława Prusa oraz we wcześniej wydanym dziele, jakim jest dramat “Dziady” autorstwa Adama Mickiewicza.
Bolesław Prus w “Lalce” opisywał społeczeństwo w czasach pozytywizmu, żyjące w Warszawie na końcu wieku XIX. Ukazał on jego pełen przekrój i warstwy społeczne, które wówczas się na nie składały. Jedną z opisywanych przez niego grup jest więc arystokracja. W tej klasie społecznej ludzie są uprzywilejowani, dysponują ogromnymi majątkami i nie znają realiów życia innych, uboższych warstw społecznych. Arystokraci opisywani są jako ludzie oderwani od rzeczywistości, którzy nie zapracowali na swoją pozycję i potrafią tylko trwonić zgromadzone dobra (tak jak Tomasz Łęcki). Autor okazał ich jako grupę zdemoralizowaną, nieodpowiedzialną, której czasy świetności dawno już przeminęły, czego arystokraci nie potrafią zrozumieć. Uważają, że są reprezentantami narodu polskiego, jego chlubą i dumą, nie zdają sobie sprawy jednak z tego, że naród zmienił się na przestrzeni lat i inne wartości są aktualnie cenione. Prus opisał także przedstawicieli szlachty - grupy wykształconej, ciężko pracującej, która znalazła się jednak w trudnej sytuacji po przegranym powstaniu styczniowym. Przedstawicielem tej warstwy społecznej jest ojciec głównego bohatera, Stanisława Wokulskiego. Nie mogli oni pogodzić się z losem, jaki przygotowała dla nich historia. W “Lalce” istotne miejsce zajmują także kapitaliści i kupcy, którzy także dysponują znacznym majątkiem i w sposób istotny zarządzają tym, jak wygląda życie w stolicy. Najuboższą warstwą społeczną jest miejska biedota, żyjąca w katastrofalnych warunkach. Ubodzy mieszkańcy często pozbawieni są pracy i podstawowych środków do życia. W powieści Prusa powoli kształtuje się także nowa grupa społeczna, jaką jest inteligencja. Społeczeństwo Warszawy jest wielonarodowościowe (żyją tam Polacy, Niemcy i Żydzi), bardzo zróżnicowane i Prus często kreślił postaci Polaków w opozycji do na przykład mieszczaństwa niemieckiego, podkreślając marazm, brak ambicji i nieudolność tych pierwszych.
W dramacie “Dziady” Adam Mickiewicz ukazał przekrój społeczeństwa polskiego na początku wieku XIX. Opisał on je w trakcie sceny dziejącej się w salonie warszawskim, gdzie goście podzielili się na dwie grupy. Jedna z nich reprezentowała osoby, które przystosowały się do nowej rzeczywistości, zaakceptowały obecność zaborcy w kraju i pozwoliły na upadek ojczyzny. Ta grupa jest przez Mickiewicza przedstawiana jako konformiści, osoby bez kręgosłupa moralnego, które poddały się panującej sytuacji. Nie cenią one swojej ojczyzny, ważniejsza dla nich jest ich wygoda i komfort. Są gotowi wyrzec się w ich imię swojej polskości, zaprzepaścić lata budowania państwa, kultury i historii. Nie ma w nich potrzeby walki o wolność własną i narodu. Są jednak oni w centrum salonu i to na nich skupia się cała uwaga. Ich przeciwieństwem jest grupa patriotów, skupiająca się przy drzwiach i dyskutująca na tematy związane z krajem i jego wolnością. Powtarzają sobie oni nawzajem historie o innych patriotach, są gotowi walczyć i poświęcić swoją wolność dla ojczyzny. Nie zgadzają się na obecność zaborcy w swoim kraju, cenią Polskę i chcą zrobić dla niej wszystko. Patrioci biorą udział w spiskach i intrygach, których celem jest odzyskanie przez Polskę niepodległości. W jej imieniu ryzykują swoją wolnością, a nawet życiem, bowiem za udział w antycarskich spiskach można zostać osadzonym w więzieniu, torturowanym, a nawet dożywotnio wydalonym z kraju i wywiezionym na Syberię. Jednak patrioci nie zważają na to, ponieważ ojczyzna i wolność mają dla nich najwyższą wartość. Gotowi są poświęcić się dla dobra całego narodu, jednak to nie oni są przeważającą siłą w salonie. Mickiewicz opisał więc społeczeństwo polskie jako silnie spolaryzowane, nie potrafiące współpracować w obliczu nieszczęścia. Jego obraz jest apoteozą patriotów, ludzi walczących o swoją ojczyznę, ukazanych na zasadzie przeciwieństwa konformistów, którzy nie podjęli się działań mających na celu dobro ojczyzny, tylko troszczą się o własną wygodę i przyszłość.
Zarówno w przypadku “Lalki” Prusa jak i dramatu “Dziady” Mickiewicza, polskie społeczeństwo ukazane jest jako byt wyjątkowo zróżnicowany, składający się z różnych grup. W przypadku Prusa zobrazowane zostały różne warstwy społeczne, mocno się od siebie różniące pod każdym względem. Mickiewicz sportretował z kolei dwie grupy, które zostały ukazane w opozycji do siebie, z wyraźnym podkreśleniem, która z nich jest bardziej wartościowa. Obaj autorzy próbowali uchwycić to, jak społeczeństwo przedstawiało się w ich czasach i z czego wynikał jego obraz.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:24:03.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.