Spra­wie­dli­wość i mo­ral­ność w kul­tu­rze lu­do­wej. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Dzia­dów część II Ada­ma Mic­kie­wi­cza. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Autorką opracowania jest: Marta Grandke.

Ludowość była czymś, co mocno fascynowało i zajmowało autorów tworzących w epoce romantyzmu. Czerpali z niej wiele, pełnymi garściami korzystali z ludowych opowieści, folkloru czy obyczajów. To ogromne zainteresowanie romantyków ludowością wiązało się ściśle z ich światopoglądem. Opierał się on bowiem na uczuciach i emocjach, nie zaś na wiedzy i wykształceniu. Był to element buntu romantyków przeciwko poprzedniemu pokoleniu klasycystów, którzy nie byli przekonani do nowych idei. Dlatego więc wśród twórców romantyzmu nastąpił mocny zwrot w kierunku ludowości. Widoczne jest to na przykład w drugiej części dramatu „Dziady” autorstwa Adama Mickiewicza. Jest ona poświęcona między innymi zagadnieniu moralności ludowej. Podobny zwrot w stronę tej tematyki nastąpił także w późniejszych czasach Młodej Polski, czego przykładem jest powieść Władysława Reymonta pod tytułem „Chłopi”. Tam także spotkać można zagadnienie moralności i sprawiedliwości ludowej.

W drugiej części „Dziadów” Mickiewicz opisał ludową moralność, sięgając po obrzędy kultywowane przez chłopstwo i opisując udział tej grupy społecznej w Dziadach. Był on uznawany za pogański, próbowano więc go wyplenić poprzez zakazy, jednak nieskutecznie.

Przedstawiony w dramacie rytuał posłużył Mickiewiczowi do przedstawienia odbiorcy podstawowych założeń, jakimi w swej moralności kierowali się przedstawiciele chłopstwa, biorący udział w obrządku. Poeta wykorzystał do tego postaci duchów, które po śmierci mierzyły się ze swoimi uczynkami. Ich przewinienia nie pozwalały im zaznać spokoju i dostać się do nieba. Dla pozostałych przy życiu członków społeczności ich los jest swego rodzaju moralnym drogowskazem, instrukcją, jak należy żyć.

Jako pierwsze pojawiają się duchy dzieci, które nigdy w swym krótkim życiu nie zaznały bólu i cierpienia. Jest to traktowane jako przewinienie i coś, co zmarłe dzieci muszą nadrobić, by w pełni poznać, czym jest człowieczeństwo. Drugim duchem jest możny pan, który za życia znęcał się nad swoimi poddanymi. Pozwalał on, by żyli w straszliwych warunkach, cierpieli z powodu głodu i zimna. Nie pomógł nawet umierającej matce z dzieckiem, wyrzucił ich na mróz. Jest to przez miejscową społeczność traktowane jako straszliwy grzech, bez możliwości naprawienia go czy uzyskania pomocy od żywych. Jako ostatnia pojawia się dziewczyna, która nigdy nikogo naprawdę nie kochała, flirtowała tylko z chłopcami z wioski. Nie przeżyła ona prawdziwego uczucia, co było jej przewinieniem, za które pokutuje po śmierci.

Siły nadprzyrodzone ukazują więc żywym, w jaki sposób powinni oni zachowywać się, by uniknąć kary po śmierci. Ludowa moralność tej społeczności wyjątkowy nacisk kładzie na człowieczeństwo i przeżywanie swojego czasu w pełni. Ważne są także dla niej prawdziwe, intensywne uczucia, jakie w jej myśl powinien przeżywać każdy za życia. Wyznawana jest w tej społeczności zasada, że tylko człowiekowi może pomóc drugi człowiek. Dlatego uczestnicy obrzędu pozostali bezradni wobec próśb możnego pana, który w czasie swojego pobytu na ziemi nie potrafił odnaleźć w sobie człowieczeństwa. Była to według nich sprawiedliwa decyzja.

W „Chłopach” Władysława Reymonta również szczegółowo została ukazana ludowa moralność oraz sprawiedliwość na podstawie mieszkańców wsi Lipce. Tworzyli oni zamkniętą społeczność, w której każdy musiał dostosować się do panujących zasad. Chłopska moralność w tej powieści oparta była w dużej mierze na religii chrześcijańskiej. To z niej zaciągnięto kodeks moralny, który służył chłopom.

We wsi nie było w związku z tym miejsca na odstępstwa. Nie tolerowano inności, wyróżniania się na tle innych, łamania ogólnie przyjętych zasad. Tego typu osoby stanowiły zagrożenie dla innych. Mieszkańcy wzajemnie kontrolowali swoje postępki, byli strażnikami tej ludowej moralności. We wsi panowała także surowa hierarchia społeczna i próby zmiany jej nie były mile widziane.

Najważniejszym autorytetem dla chłopów był ksiądz, który funkcjonował dla nich jak moralny drogowskaz, pokazujący im drogę, która ostatecznie miała chłopów doprowadzić do zbawienia. Ludowość moralna chłopów ze wsi Lipce była więc ściśle powiązana z tradycją i religią, przestrzegano jej surowo i nie tolerowano odstępstw. Boleśnie przekonała się o tym Jagna, która nie potrafiła dostosować się do zasad panujących w lokalnej społeczności. Żyła według innego kodeksu moralnego, który dawał jej więcej swobody. Za to została przez miejscowe kobiety wywieziona na taczce poza wieś, a tym samym wyrzucona i wykluczona ze społeczności, z której pochodziła i w której się wychowała. Jagna była inna, a inność nie była tolerowana w myśl tej chłopskiej moralności. W opinii innych mieszkańców wsi było to działanie sprawiedliwe.

Podane przykłady z literatury pokazują, że ludowa moralność i poczucie sprawiedliwości opierać się może na różnych założeniach. W przypadku społeczności z „Dziadów” Adama Mickiewicza istotne było zachowanie swojego człowieczeństwa i przeżycie danego człowiekowi czasu w pełni. Dodatkowo wskazówki moralne pochodziły od istot bytujących w zaświatach. Władysław Reymont z kolei opisał społeczność surową i zamkniętą, kierującą się bardzo ograniczonym kodeksem moralnym, opartym na religii katolickiej.


Przeczytaj także: Re­la­cje mię­dzy świa­tem re­al­nym i fan­ta­stycz­nym. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Dzia­dów część II Ada­ma Mic­kie­wi­cza. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.