W świadomości zapewne każdego narodu funkcjonuje jakieś miejsce, które kojarzone jest z cierpieniem, męką, kaźnią i strachem. Dla narodu polskiego jest to Sybir, czyli miejsce przymusowych wywózek polskich patriotów, którzy walczyli z caratem i rosyjskim zaborcą lub w jakikolwiek sposób sprzeciwiali się władzy. Zmuszano ich tam do katorżniczej pracy, wyzyskiwano i zadawano niezliczone męki i cierpienia. Sybir stał się więc dla Polaków symbolem czegoś strasznego i przerażającego, kojarzącego się z bólem i śmiercią. W taki sposób to miejsce zostało utrwalone w literaturze polskiej na przykład przez Adama Mickiewicza w dramacie “Dziady” czy przez Juliusza Słowackiego w jego poemacie zatytułowanym “Anhelli”.
W “Dziadach” Adama Mickiewicza Sybir pojawia się jako straszna opowieść, powtarzana przez więźniów osadzonych w klasztorze, niepewnych, czy następnego dnia nie zostaną siłą wsadzeni do kibitki i wywiezieni na daleką północ, ku niepewnemu losowi. Wywóz więźniów na Syberię dokładnie opisuje Jan Sobolewski, który był świadkiem takiego wydarzenia. Opowiada on współwięźniom o tym, co widział - a były to kibitki, wynędzniali zesłańcy z ogolonymi głowami i pokrzykujących rosyjskich żołdaków. Najmłodszy z zaobserwowanych przez niego skazańców miał może dziesięć lat, a jego nogi skute były zbyt ciężkim dla niego łańcuchem, który sprawia mu ból. Przed Syberią nie mogli więc ukryć się nawet najmłodsi obywatele państwa polskiego, każdy mógł czuć się zagrożony wywózką. Skazani opowiadają sobie o Sybirze jako o strasznym zagrożeniu i najgorszej karze, jaka może ich spotkać. W ich perspektywie oznacza on koniec, człowiek praktycznie nie miał szans wrócić do kraju żywym i zdrowym. Często najbliżsi nie mieli pojęcia o losach osób wywiezionych na północ i resztę życia spędzali, nie wiedząc, co im się tam przytrafiło. Sybir stał się więc doświadczeniem całych pokoleń i odciskał na nich swoje straszliwe piętno. Opisując więźniów wywiezionych na Sybir, Mickiewicz stworzył symboliczny portret wszystkich tych osób, które spotkał taki los i które wyruszyły kiedyś w daleką podróż na nieznaną północ. To właśnie ich cierpienie i poświęcenie miało być według Mickiewicza źródłem zbawienia Europy przed złem. Sybir był więc krainą, w której dokonywało się męczeństwo narodu polskiego, którego celem było odkupienie win innych narodów. Złą sławę Syberii wzmacniał jeszcze jej niesprzyjający ludziom krajobraz, na który składały się rozległe połacie śnieżne, bezkresne przestrzenie i pustkowia, na których panowały ujemne temperatury. Każda praca stawała się w tych warunkach mordęgą, a co dopiero straszliwy wyzysk, jakiego doznawali z rąk imperium rosyjskiego polscy skazańcy. Poczucie beznadziei pogłębiane było także przez poczucie, że w takim położeniu już nic nie da się uczynić dla zniewolonej ojczyzny oraz że z Syberii nie da się uciec i wyzwolić z rąk okrutnego cara.
Innym przykładem przedstawienia Sybiru w polskiej literaturze jest poemat Juliusza Słowackiego, czyli “Anhelli”. W dziele tym jego główny bohater - Anhelli - wędruje wraz z Szamanem, swoim przewodnikiem po bezkresnych, śnieżnych polach Syberii. Jest tutaj ona opisywana jako białe piekło, do którego wysyłani są polscy skazańcy, którzy w jakiś sposób weszli w prawdziwy lub upozorowany przez władzę konflikt z rosyjskim zaborcą. Sybir opisywany jest przez Słowackiego jako miejsce męki i kaźni, oznacza ono również duchowy upadek i odcięcie od ojczyzny. Anhelli wraz z Szamanem przemierzają całą Syberię, od pustkowia, poprzez lasy, cmentarz, aż po pełne mroku kopalnie, w których pracują skazańcy. Słowacki skonstruował swoją opowieść o Sybirze na kształt i podobieństwo wędrówki. Podobnie jak Dante, bohater Słowackiego podąża za swoim przewodnikiem i stopniowo zapoznaje się z kolejnymi kręgami piekielnymi, jakie są udziałem tej przeklętej krainy. Spotyka on tam także zesłańców, którzy ciężko pracują w kopalniach, lasach czy w lochach. Spotykają ich upokorzenia i tortury, nie są oni traktowani jak ludzie, tylko raczej jak niewolnicy. Dodatkowo narażeni są oni na rusyfikację i pozbawianie ich tożsamości, na rzecz przyjęcia światopoglądu zaborcy. Przykładem takie zachowania może być rozdawanie chleba przez rosyjskiego popa, który próbuje nakłonić skazańców do przejścia na prawosławie. Są więc oni atakowani zarówno fizycznie, jak i pod względem swojej tożsamości. Sybir jest więc w poemacie Słowackiego symbolem cierpienia, ciężkiej pracy, wyzysku i pozbawienia godności, jest lodowym piekłem, z którego nie ma ucieczki. Cierpienie skazańców jest przez poetę poddawane procesowi sakralizacji, przedstawia ich on bowiem jako cierpiętników za sprawę polską.
Sybir zapisał się więc w polskiej literaturze jako symbol cierpienia, tortur, miejsce wywózek i śmierci ludzi, którzy walczyli o wolność swojej ojczyzny. Opisywany jest jako białe, lodowe piekło, z którego praktycznie nikt nie wraca. Zarówno Mickiewicz, jak i Słowacki opisywali ciężkie prace, na jakie skazani byli tam Polacy, dramatyczne warunki bytowe i upokorzenia, jakich ich rodacy doznawali z rąk zaborcy. Cierpienie zesłańców było przez poetów interpretowane jako symbol cierpień całego narodu.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.