Przypowieść jest gatunkiem literackim, którego celem jest osiągnięcie konkretnego efektu dydaktycznego i moralizatorskiego. Cechuje się ona uproszczonymi konstrukcjami postaci, nieskomplikowaną fabułą, a wszystko to służyć ma przekazaniu odbiorcy konkretnego moralnego przekazu, nauki, którą powinien on stosować. Przypowieści najczęściej bywają kojarzone z Biblią - na przykład z przypowieścią o synu marnotrawnym lub o talentach. Są one jednak stosowane równie często w innych dziełach znanych w historii literatury. Z przypowieści korzystał w „Dziadach” Adam Mickiewicz, formą tą posłużył się także Albert Camus, tworząc Dżumę.
W dramacie „Dziady” przypowieści przekazuje innym bohaterom zakonnik, ksiądz Piotr. Opowiada on senatorowi Nowosilcowowi dwie opowieści. Jedna z nich mówi o zbójcy, który drzemał pod murem w trakcie upału. Gdy spał, nawiedził go anioł, który kazał mu się obudzić, ponieważ mur, pod którym odpoczywał, miał się lada chwila zawalić. Zbójca ocalił życie, ale nie uratował innym podróżnych, odpoczywających pod murem. Gdy grzesznik głośno dziękował Bogu za ocalenie życia, anioł uświadomił mu, że teraz nie zginął, ale czeka co o wiele gorszy koniec, niż śmierć pod gruzami.
Z kolei druga przypowieść księdza Piotra opowiada o rzymskim wodzu, który po podbiciu wrogów, zachował przy życiu najważniejsze osoby w armii, takie jak król, hetman, pułkownicy czy starości. Początkowo ocaleni jeńcy byli wdzięczni rzymskiemu wodzowi i sądzili, że uratował on ich życia. Byli oni jednak bardzo naiwni, co uświadomił im pilnujących ich rzymski żołnierz. Wódz miał bowiem zamiar przykuć pokonanych wrogów łańcuchami do swojego wozu i oprowadzić ich w ten sposób po całym Rzymie, jako świadectwo swojej siły i chwały. Po tym wydarzeniu na jeńców czekała niewola i ciężkie więzienie. Łaska rzymskiego wodza okazała się więc pozorna, zgotował on bowiem swoim jeńcom los być może gorszy od szybkiej śmierci.
Ksiądz Piotr opowiada te dwie przypowieści w formie ostrzeżenia. Przekazuje je on Nowosilcowowi i Bajkowowi. Pierwsza przypowieść jest wyraźnym sygnałem, że co prawda senator i Bajkow nie zginęli tak jak Doktor, jednak nie oznacza to, że są bezpieczni. Z przypowieści wynika, że ich wyrok jest po prostu oddalony w czasie, a kara, jaka ich czeka, może okazać się gorsza od śmierci. Druga przypowieść również jest ostrzeżeniem dla Nowosilcowa. Pokazuje ona bowiem, że nawet władców i najwyższych urzędników może czekać upadek i okrutny koniec, a czasami łaska okazywana przez innych jest tylko pozorna. W rzeczywistości czai się za nią coś o wiele bardziej przerażającego.
Ksiądz Piotr próbuje więc przekazać swoim słuchaczom konkretny przekaz, który ma im uświadomić, w jakiej sytuacji się znaleźli. Przypowieści zakonnika powinny skłonić Nowosilcowa do refleksji nad swoimi czynami i życiem i uprzytomnić mu, że nie jest wszechwładny i bezkarny. Dodatkowo zapowiadają one to, jak zakończą się rządy Nowosilcowa i co tak naprawdę będzie jego przeznaczeniem.
W przypadku „Dżumy” Alberta Camusa przypowieścią jest właściwie cała powieść. Opowiada ona o epidemii zarazy w mieście Oran i napisana została po II wojnie światowej. Choroba jest głównym elementem napędzającym fabułę i służy do ukazania różnorodnych postaw ludzkich w przypadku sytuacji granicznej. Dżumy w utworze nie powinno się jednak odczytywać tylko jako choroby. Jest ona także alegorią zła na świecie - na przykład takiego jak wojna - i ukazuje ludzkie zachowanie w obliczu ogromnego, niewytłumaczalnego zła, które dotyka ich bez wyraźnego powodu.
Opis dżumy zarażającej całe społeczeństwo jest tak naprawdę opisem zła, dotykającego stopniowo ludzkie dusze, rozszerzającego się w zbiorowości i zmieniającego życie każdej osoby, która się z nim spotka. „Dżuma” Camusa jest powieścią moralizatorską, z dydaktycznym przesłaniem, którego celem jest uświadomienie czytelnikom, jak zło wpływa na ludzi i świat. Świat przedstawiony w dziele oraz jego fabuła są pretekstowe, służą tylko przekazaniu refleksji dotyczącej choroby i zła. Elementy takie jak czas akcji, postaci, tło wydarzeń czy fabuła są schematyczne i uproszczone, ponieważ głównym celem tekstu jest przekazanie czytelnikowi refleksji, nie zaś wiarygodne przedstawienie świata czy pogłębione portrety psychologiczne postaci. Sami bohaterowie przypominają tutaj bardziej konkretne, znane z literatury archetypy, niż żyjące osoby.
„Dżuma” jest więc w całości tekstem-parabolą, którego głównym zadaniem jest przekazanie czytelnikowi uniwersalnych prawd na temat świata, ludzkości oraz zła, które się na tym świecie pojawia.
Przypowieści mogą więc być fragmentami tekstów literackich - jak ma to miejsce w „Dziadach” Mickiewicza - lub mogą stać się całą powieścią - jak uczynił to Albert Camus z „Dżumą”. Ich celem jest przekazanie pewnej refleksji, uniwersalnej prawdy dotyczącej moralności. Przypowieści mają na celu ukazanie dydaktycznego przekazu, który dotyczy losów bohaterów dzieła, ich czynów i decyzji. Dzięki nim mają oni szansę przyjrzenia się swoim wyborom i przeżycia pogłębionej refleksji na ich temat, nie zawsze jednak z niej korzystają.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.