Przypowieść to gatunek literacki przynależący do epiki. Innym określeniem na przypowieść jest parabola, a więc opowieść, która posiada inne niż dosłowne, ukryte przesłanie. Z przypowieścią spotkać możemy się nie tylko w Biblii, ale również w literaturze wielu epok.
Przypowieść – definicjaCechy przypowieściPrzykłady przypowieści w literaturze
Przypowieść – definicja
Przypowieść to gatunek literacki, który odnosi się do nurtu dydaktyczno-moralistycznego. Treść przypowieści podporządkowana jest konkretnej idei, którą chce przekazać jej autor. Z tego powodu przypowieść posiada morał, przesłanie, które wyjaśnia jej główne, ukryte znaczenie. Wydarzenia i postacie przedstawione w przypowieści nie pełnią najważniejszej roli – ich funkcją jest ukazanie pewnych zachowań lub sytuacji, które prowadzą do dydaktycznej i umoralniającej refleksji.
Cechy przypowieści
Przypowieść posiada pewne cechy, które pozwalają na ustalenie jej przynależności gatunkowej. Są to przede wszystkim:
- Uproszczona fabuła – przypowieść zmierza przede wszystkim do ukazania konkretnej, ważnej dla opowiadającego, idei. Tym samym fabuła przypowieści jest bardzo prosta, jednowątkowa i krótka.
- Schematyczni bohaterowie – główny przekaz przypowieści nie wymaga tworzenia skomplikowanych charakterów jej bohaterów. Postacie występujące w przypowieści mają służyć przede wszystkim ukazaniu pozytywnych lub negatywnych wzorów postępowania
- Uniwersalność czasu i miejsca – w przypowieści nie określa się precyzyjnego miejsca i czasu opisywanych wydarzeń. Ma ona opowiadać o pewnych prawdach, które są uniwersalne i nie wymagają ulokowania ich w określonych warunkach.
- Alegoria i symbol – by ukazać ukryte przesłanie przypowieści często posługiwano się rozbudowanymi alegoriami i symbolami. Ich wykorzystanie pozwala również na zachowanie uniwersalności.
Przykłady przypowieści w literaturze
Głównym źródłem przypowieści jest Biblia, a szczególnie Nowy Testament. Jezus, opowiadając swoim uczniom przypowieści, chciał wskazać im pewne prawidła dotyczące funkcjonowania świata i przedstawić wzorce osobowe oraz zasady wiary. Najpopularniejsze przykłady biblijnych przypowieści to m.in.
- Przypowieść o synu marnotrawnym – przypowieść opowiada o mężczyźnie, który zdecydował się przyjąć od swojego ojca majątek i opuścić dom rodzinny. Swój posag bardzo szybko roztrwonił, żyjąc wystawnie i czerpiąc z życia. Człowiek zaczął otaczać się również przyjaciółmi, którzy chętnie korzystali z jego majątku. Jednak gdy fundusze skończyły się, mężczyzna został sam. Nie zainwestował w nic wartościowego, więc został nędzarzem. Skruszony zdecydował się na powrót do domu rodzinnego jako sługa. Jednak jego ojciec rozpoznał go i wzruszony przyjął z powrotem. Urządził przyjęcie i cieszył się, że jego syn, choć zbłądził, opamiętał się. To dosłowne znaczenie powieści ukrywać ma mądrość dotyczącą bożej miłości. Bóg – podobnie jak ojciec syna marnotrawnego – cieszy się, gdy grzesznik, który go opuścił, wrócił ze skruchą na łono Kościoła.
- Przypowieść o siewcy – kolejna przypowieść, którą głosił Jezus swoim uczniom, opowiada o siewcy. W czasie jego pracy ziarno padało na rozmaite podłoże – ziemię twardą, kamienną lub pomiędzy ciernie. Jezus wskazywał, że dopiero, gdy ziarno trafiło na żyzną glebę, wydało bogaty plon. Przedstawiona w sposób dosłowny sytuacja obrazować ma proces głoszenia Słowa Bożego. Nie zawsze trafia ono na podatny grunt – czasami ludzie go nie przyjmują i ziarno obumiera. Jednak gdy dotrze do ludzi, którzy chętnie zaznajomią się z nimi, osiąga się bardzo dobre rezultaty. Siewcą w przypowieści jest więc Jezus, a ziarnem nauki, które głosił.
Przypowieści odnaleźć możemy jednak nie tylko w Biblii. W literaturze współczesnej bardzo często posługiwano się parabolą – przede wszystkim w celu ukazania, pod pozorem dosłownej fabuły, pewnych prawd uniwersalnych. Przykładami mogą być:
- Dżuma – powieść Alberta Camusa. Jej dosłowna fabuła dotyczy rozwoju epidemii w fikcyjnym mieście. Jednak jako powieść paraboliczna posiada ona ukryte znaczenie – dżuma może być rozumiana zarówno dosłownie, ale również jako metafora kataklizmu, wojny lub zła, które czyha w każdym człowieku. Akcja powieści toczy się w nieokreślonym czasie – jest więc uniwersalna i może dotyczyć każdej społeczności w każdym momencie historycznym. Powieść jest przestrogą i egzystencjalną refleksją na temat życia człowieka. Bohaterowie „Dżumy” to reprezentanci konkretnych postaw życiowych. Każdy z nich posiada swoją określoną rolę w powieści. Doktor Rieux to człowiek zaangażowany w walkę z chorobą, a ojciec Paneloux to osoba zmieniająca swój sposób postrzegania świata pod wpływem obserwacji tego, jak dżuma wpływa na rzeczywistość.
- Proces – dzieło Franza Kafki. Główny bohater, w nieznanym czasie i z niewiadomych przyczyn, zostaje oskarżony i skazany. Błądzi, starając się znaleźć odpowiedź na temat tego, co go spotkało. Przestrzeń, w której rozgrywają się wydarzenia, jest klaustrofobiczna, zamknięta i obca. Bohater, mimo że wciąż na wolności, jest więc cały czas uwięziony. Sama postać – K. – nie posiada żadnych cech charakterystycznych, jest tzw. everymanem, może więc symbolizować każdego człowieka. „Proces” jest przypowieścią o egzystencji człowieka w absurdalnym świecie. Absurdalność ta może wynikać nie tylko z poczucia pustki, ale również z powodu sytuacji politycznej – powieść odczytywana jest m.in. jako opowieść o uwikłaniu jednostki w bezwzględne i biurokratyczne struktury władzy, w których sam człowiek jest bezwolny.
Przypowieść to gatunek literacki charakteryzujący się uproszczoną fabułą i schematyczną konstrukcją bohaterów. Zabieg ten ma na celu ukazanie głównego, ukrytego znaczenia. Z największą liczbą przypowieści możemy spotkać się w Nowym Testamencie, choć literatura wielu epok również czerpała z jej cech, szczególnie wówczas, gdy autorzy chcieli w sposób moralizatorski lub dydaktyczny przekazać ważne prawdy o życiu. W literaturze współczesnej parabolą najczęściej posługiwali się twórcy literatury egzystencjalnej. Przypowieści posługują się symbolem i alegorią – pozwala to na zachowanie uniwersalności przekazu.
Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze
Ostatnia aktualizacja: 2021-08-23 10:23:23
