„Ból istnienia”, a w oryginale niemieckim „Weltschmerz”, to pojęcie niezwykle popularne, ale również niekiedy nadużywane. Często rozumiane jest jako rodzaj długotrwałej chandry, smutnego usposobienia. Tymczasem Weltschmerz to sprecyzowany stan duchowy, związany z epoką romantyzmu. Czy więc można wykazać jego związek z kreacjami rodzimych bohaterów tego okresu, na przykład z Kordianem, bohaterem dramatu narodowego? Chociaż stworzona przez Juliusza Słowackiego postać, kojarzyć się może raczej z postawą aktywnego rewolucjonisty, wbrew pozorom ma wiele wspólnego z problematyką „bólu istnienia”.
Spis treści
Zacząć należy od wyjaśnienia pojęcia Weltschmerzu. Rozumieć go należy jako głębokie poczucie bezsensu życia, jego bezcelowości, charakteryzujące się melancholią czy wręcz depresyjnym smutkiem. Ból istnienia wynikał z niezgody na panującą rzeczywistość, dostrzegania jej niedoskonałości. Osoba cierpiąca na Weltschmerz nie podejmowała jednak próby zmiany tego stanu rzeczy lub dostosowania się do niego, uznając takie działanie za całkowicie bezcelowe. Najsławniejszym bohaterem przejawiającym tendencję do bólu istnienia jest rzecz jasna Werter z „Cierpień młodego Wertera” Goethego. Uosabiał on tym samym pewną tendencję XIX-wiecznej młodzieży, zwaną "chorobą wieku".
Romantyzm to epoka, która nie tylko kształtowała narodową tożsamość Polaków, ale także eksplorowała wewnętrzne dramaty jednostki, oddając szczególną uwagę jej emocjom i refleksjom nad sensem istnienia. Podział Polski przez zabory oraz związane z tym cierpienia społeczne i polityczne stworzyły warunki do literackiej analizy zarówno zbiorowego losu narodu, jak i jednostkowego przeżycia egzystencjalnego. Kluczowe dzieła tej epoki, takie jak „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza i „Kordian” Juliusza Słowackiego, nie tylko ukazują zaangażowaną postawę patriotyczną, ale też zgłębiają tematykę weltschmerzu – romantycznego bólu istnienia, który łączy melancholię z losem narodowym.
W „Kordianie” Juliusza Słowackiego tematyka narodowa splata się nierozerwalnie z przeżyciem weltschmerzu, czyli poczucia niezgody na świat, dojmującego bólu istnienia i kryzysu sensu życia. Tytułowy bohater, młody Polak, jest postacią, która w pełni odzwierciedla romantyczny ideał jednostki poszukującej odpowiedzi na pytania o cel i wartość własnego życia. Już w pierwszym akcie dzieła widzimy Kordiana pogrążonego w melancholii i rozczarowanego rzeczywistością. Jego monolog na Mont Blanc staje się nie tylko symbolem wewnętrznej przemiany, ale i wyrazem typowo romantycznej rozpaczy wynikającej z niespełnienia oraz pragnienia znalezienia wyższej idei, która nada jego egzystencji sens.
Przeżycia egzystencjalne Kordiana są bezpośrednio powiązane z losem narodu. Bohater początkowo boryka się z poczuciem pustki i niezdolności do działania. Uświadamia sobie jednak, że jego życie nabierze wartości tylko wtedy, gdy poświęci się dla wyższego celu – wolności Polski. W akcie tym widoczna jest ewolucja weltschmerzu: początkowa apatia i egzystencjalny ból przekształcają się w dążenie do czynu. Kordian staje się ucieleśnieniem narodowego Winkelrieda, gotowego poświęcić swoje życie w imię idei, choć ostatecznie jego plany zamachu na cara kończą się klęską. Słowacki ukazuje tu tragizm romantycznego bohatera: nawet najgłębsza wiara w sens ofiary może być złamana przez rzeczywistość pełną niepowodzeń i ludzkich ograniczeń. Ta sprzeczność między ideałem a rzeczywistością pogłębia poczucie weltschmerzu, które w „Kordianie” staje się nieodłączną cechą zarówno losu jednostki, jak i narodu. Melancholia i kryzys sensu życia Kordiana są także wyrazem rozczarowania otaczającym światem. W postaciach takich jak Ksiądz czy Profesor Słowacki krytykuje zachowawczość starszego pokolenia, które nie dostrzega wartości młodzieńczego idealizmu i gotowości do poświęceń. Taka postawa społeczna, skoncentrowana na bierności i oportunizmie, wydaje się w oczach poety współodpowiedzialna za narodowe klęski, w tym za upadek powstania listopadowego.
Słowacki łączy więc tematykę weltschmerzu z ostrą diagnozą społeczno-polityczną: jednostka, która pragnie działać w imię wyższych celów, napotyka na przeszkody zarówno we własnych lękach i wątpliwościach, jak i w postawie otaczającego ją społeczeństwa. To zderzenie ideałów z rzeczywistością nie tylko potęguje ból istnienia, ale także stawia pod znakiem zapytania możliwość rzeczywistej zmiany. „Kordian” Słowackiego, ukazując związek jednostkowego weltschmerzu z narodowymi dążeniami, w pełni wpisuje się w romantyczną tradycję poszukiwania sensu życia w służbie wyższej idei. Dla bohatera dzieła ból istnienia staje się punktem wyjścia do duchowego odrodzenia, a jego osobista przemiana jest metaforą losu całego narodu. Polska, podobnie jak Kordian, doświadcza bólu istnienia wynikającego z klęsk i niespełnionych aspiracji, ale odnajduje swój sens w poświęceniu dla innych.
Aktualizacja: 2024-12-01 23:01:01.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.