Inny świat to powieść autobiograficzna Gustawa Herlinga-Grudzińskiego opublikowana po raz pierwszy w przekładzie angielskim w 1951 roku, a następnie po polsku w 1953.
Spis treści
Głównym bohaterem książki, a zarazem jej narratorem jest sam Gustaw Herling-Grudziński. W marcu 1940 roku niespełna 21-letni mężczyzna został złapany na granicy sowiecko-litewskiej, po wydaniu go przez zdradzieckiego przewodnika. Oskarżony przez posiadanie wysokich butów o bycie „oficerem polskim na usługach wywiadu Niemieckiego” został ostatecznie skazany na 5 lat łagru za „próbę przekroczenia granicy sowiecko-litewskiej w celu prowadzenia walki ze Związkiem Sowieckim". Jednym z powodów wystawienia takiego aktu oskarżenia był brzmiący podobnie do nazwiska Göringa człon nazwiska pierwszy człon nazwiska Grudzińskiego.
Ostatecznie bohater trafił do obozu w Jercewie jako więzień polityczny, gdzie wkupił się butami u jednego z urków do pracy w brygadzie 42, tzw. tragarzy jedzenia. Doczekał tak amnestii dla Polaków ogłoszonej w lipcu 1941 roku, jednak wraz z kilkoma innymi rodakami nie został zwolniony od odbywanej kary. Przez pewien czas pracował jeszcze w brygadzie 57 przy sianokosach i wyrębie lasu. Nie widząc szans zwolnienia on i kilku pozostałych Polaków podjęło protest głodowy, zakończony trafieniem do Trupiarni. 20 stycznia 1942 roku Grudzińskiego zwolniono, dzięki czemu mógł próbować dołączyć do armii generała Andersa. Udało mu się to i już 2 kwietnia był poza granicami ZSRR.
W Innym świecie występuje również bohater zbiorowy w postaci więźniów Jercewa i jego funkcjonariuszy. Ci drudzy są wspominani niezbyt często, Grudziński wspomina jednak min. naczelnika obozu Samsonowa. Osadzeni są tutaj potraktowani zbiorczo, jako tłum zabiedzonych i zniszczonych ludzi w łachmanach. Grudziński czasami skupia się na jakiejś konkretniej osobie, dając jej epizodycznie zaistnieć na kartach swojej opowieści, zazwyczaj jednak mamy do czynienia z opisem zachowań wszystkich więźniów. Tłum ten nie jest jednak aż tak jednolity. Składają się na niego liczne grupy, swoiste kasty więzienne.
Autor wyróżnia więc urków - "elitę" obozu, brutalnych recydywistów, bytowników - pospolitych przestępców oraz biełoruczków - politycznych, najgorzej traktowanych. Prócz nich wyróżnić można było jeszcze iteerowców - słynących z donoszenia pracowników administracji obozowej i nacmenów - mieszkańców wschodnich republik o pochodzeniu turkmeńskim, krigijskim itp. Prócz tego osadzonych dzielono na trzy "kotły", różnicujące racje żywnościowe w zależności od wyrabianej normy roboczej.
Grudziński opisuje straszliwe zezwierzęcenie tych ludzi, ich moralny oraz cywilizacyjny upadek spowodowany urągającymi godności warunkami Jercewa. Mimo bycia po "jednej stronie" solidarność więźniów w dużej mierze nie istniała. Był to celowy wynik działania systemu. Ludzie robili wszystko, by przeżyć. Alternatywą była bowiem trupiarnia a w niej powolna śmierć głodowa.
Były pop, którego Grudziński poznał pierwszego dnia osadzenia. Dzięki niemu udało mu się wkupić do brygady tragarzy dobrymi butami. Żonę i dzieci Dimki zesłano w głąb Rosji. By nie pracować przy lesopowale mężczyzna odrąbał sobie stopę. Zrobł to również by ratować wiarę we własną wolę. Skończył w trupiarni razem z głównym bohaterem. Przestał wierzyć w Boga.
Młody, dobrze zbudowany enkawudzista, bohater rozdziału „Ochłap". Gorcew trafił do obozu i początkowo traktował wyniośle resztę więźniów, nie tracąc fanatycznej wiary w system. Na swoje nieszczęście został rozpoznany jako były członek NKWD, brutalnie przesłuchujący podejrzanych. Zawiązano przeciw niemu zmowę, którą Grudziński nazwał „zabiciem poprzez pracę". Wyznaczano go do najcięższej roboty przy lesie, nie zmieniono i pilnowano. Więźniowie przedłużali mu agonię, oddają nawet część jedzenia. W wyniku tego procederu Gorcew szybko stanął na skraju wycieńczenia. Pewnego dnia zasłabł w lesie, miał więc być przewieziony do obozu na saniach. Spadł z nich jednak i zamarł.
Pojawia się z rozdziale "Zmartwychwstanie". Były wiezień, który po ośmiu latach wrócił do obozu jako lekarz. Dyskretny, nieprzekupny i surowy, nie potrafił jednak ukrywać oznak serdeczności w stosunku do swoich pacjentów. Dawniej uratował życie Jewgienji Fiodorownej, potem zaś ożenił się z nią. Gdy zakończył wyrok, ich stosunki uległy pogorszeniu. Prawdopodobnie doprowadził do przeniesienia jej kochanka, Jarosława R. do innego obozu.
Obozowa żona Jegorowa, pielęgniarka. Gdy mąż został uwolniony, nie potrafiła z nim żyć. Szczerze bowiem nienawidziła ludzi wolnych. Zakochała się ponownie w Jarosławie R. i ruszyła za nim po przeniesieniu więźnia do innego obozu. Po pewnym czasie zmarła przy porodzie, urodziwszy mu dziecko.
Przywódca urków z brygady 42. Razem ze swoją bandą pewnej nocy "upolował" Marusię w celu zbiorowego gwałtu. Z czasem jednak między nim a dziewczyną zrodziło się pewne uczucie, które groziło integralności bandy. Kowal poświęcił je dla własnego przetrwania, oddając Marusię ponownie całej ósemce.
Młoda Rosjanka o szerokich plecach i twarzy. Była obozową woziwodą, ofiarą zbiorowego gwałtu urków pod wodzą Kowala. Z czasem zaczęła przychodzić do przywódcy bandy codziennie, co chroniło ją od reszty. Zrodzona między dwojgiem więź drażniła jednak towarzyszy Kowala, który oddał im Marusie w imię zachowania solidarności. Trzy dni po tym wydarzeniu dziewczyna poprosiła o przeniesienie do innego obozu.
Poświęcony mu jest rozdział „Ręka w ogniu". Kostylew był postawnym Rosjaninem z Woroneża, wychowywanym przez matkę. Ojciec wpoił Miszy szacunek do ideologii sowieckiej, przez co mężczyzna długo pozostawał pod jej przemożnym wpływem. Niemniej podczas studiów we Władywostockiej Akademii Morskiej zafascynował się francuską literaturą. Po aresztowaniu właściciela biblioteki, w której wypożyczał książki, Kostylew został poddany długotrwałemu przesłuchaniu. W jego wyniku skazano go na 10 lat łagru.
Kostylew początkowo był litościwy i pomagał współwięźniom, z czasem jednak napatrzył się na ich zachowanie, które wywołało nienawiść. Poparzywszy sobie rękę w ognisku podczas wyrębu lasu, trafił do szpitala. Potem celowo nadpalał dłoń, by już nigdy nie pracować dla systemu, który go oszukał. Grudziński poznał jego tajemnicę przypadkiem pewnej nocy, przyrzekł jednak jej nie zdradzać. Kostylew popełnił samobójstwo, wylewając na siebie wrzątek w łaźni po tym, jak dowiedział się o swoim przeniesieniu na Kołymę. Autor wiedział o przyszłych odwiedzinach ukochanej matki Miszy, dlatego chciał go zastąpić. Odmówiono mu jednak, a matka Kostylewa odebrała jedynie jego nieliczne rzeczy.
Pracująca w biurze rachmistrzów, która pożyczyła Grudzińskiemu "Zapiski z martwego domu" Dostojewskiego. Była przeciętnej urody, prawdopodobnie również szalona. Zwracała jednak uwagę niezwykłą wrażliwością na sztukę. Nie mogła żyć bez swojej książki, czerpała siłę z możliwości wyboru własnej śmierci. Podczas koncertu Lejmana próbowała popełnić samobójstwo.
Kozak znad Donu, prawdziwy kułak niegdyś posiadający i obrabiający ziemię. Niezwykle kochał swojego syna, Saszę - żołnierza Armii Czerwonej. W czasie wychodnoj dnia czytał innym więźniom listy od niego. Te jednak przychodziły coraz rzadziej, nosiły też znamiona coraz większego upolitycznienia Saszy. Ostatecznie syn uwierzył w winę ojca, co powoli zabijało Pamfiłowa. Pewnego dnia Sasza odnalazł się w jednym z transportów żołnierzy skazanych na łagier z powodu poddania się Finom. Ojciec i syn ostatecznie pogodzili się tego dnia.
Więzień, który w ostatni dzień wyroku dowiedział się o jego bezterminowym przedłużeniu. Zmarł na pryczy na zawał serca. Grudziński przedstawił go jako przykład osoby, który kusiła los i umarła w wyniku zawiedzionej nadziei.
Poznany w łaźni Polak, który w Rosji wykładał prozę francuską. Ukończył gimnazjum w Łodzi, z tego okresu znał Tuwima. Bardzo zżył się z Grudzińskim, przez pewien czas traktowali się niczym mistrz oraz uczeń. Mężczyzna został skierowany do trupiarni, bohater przynosił mu czasami jedzenie. W obozie przebywał z żoną Olgą, która bardzo go kochała.
Fiński komunista, który podjął próbę ucieczki z obozu w 1940 roku. Przez siedem dni realizował swój opracowany plan, jednak w wyniku choroby, zagubienia i osłabienia nie zdołał uciec. Chłopi odwieźli go do obozu, gdzie został skatowany przez strażników. Przeżył jednak a jego opowieść urosła do rangi symbolu. Twierdził, że nie da się uciec z Jarcewa.
Współwięzień poznany przy sianokosach. Mimo osadzenia w obozie kurczowo trzymał się wiary w słuszność systemu komunistycznego. Grudziński zaprzyjaźnił się z nim podczas pracy. Skończył w trupiarni.
Mały, milczący człowiek o zaczerwienionych oczach, który trafił do obozu za postrzelenie po alkoholu portretu Stalina. W obozie zapadł na kurzą ślepotę, starał się to jednak ukrywać i pracować dalej w brygadzie tragarzy. Jego ułomność wyszła jednak na jaw, co spowodowało skierowanie do pracy w lesie. Niedługo przeniesiono go do trupiarni. Ostatecznie uwierzył w postawiony mu zarzut zabójstwa Stalina.
Młoda dziewczyna, będąca córką polskiego oficera. Po trafieniu do obozu zachowywała się wyniośle, unikając wszelkich kontaktów z mężczyznami. Grudziński założył się o pół kromki chleba z niejakim Polenko o to, że dziewczyna nie odda się nikomu. Dziewczyna pracowała na składzie warzyw, Polenko zaczął pilnować, by nie wynosiła sobie nadpsutych. Po miesiącu Rosjanin rzucił na pryczę bohatera podarte kobiece majtki. Od tego czasu dziewczyna oddawała się każdemu.
Stary, kulawy wiezień prowadzący obozowy sklepik. Podczas "wychodnoj dnia" więźniowie udawali się do niego i długo dyskutowali na temat sprzedawanych dóbr. Był to rodzaj teatru, dający uczucie chwilowej ucieczki od obozowej codzienności.
Potomek zesłańców z 1863 roku. Razem z Grudzińskim jechał pociągiem do Wołogdy. Został skazany za zbyt słabe przykładanie się do wychowania politycznego swoich żołnierzy. O jego płaszcz urkowie grali w karty wedle więziennego zwyczaju.
Żyd poznany przez autora w witebskim wiezieniu. Został skazany za odmowę zelowania butów skrawkami skóry, uznał to bowiem za obrazę sztuki szewskiej. Pocieszał się ukrytym w ubraniu zdjęciem syna, kapitana lotnictwa Armii Czerwonej. Zdjęcie to skonfiskowano po donosie jednego z bezprizornych - małoletnich więźniów, który przehandlował donos za papierosa.
Kruczowłosa śpiewaczka operowa z Moskwy o niezwykłej urodzie. Została skazana za nieodpowiednie zachowanie na balu dyplomacji zagranicznej. Spodobała się urce Wani, który ciężką pracą w lesie zmusił ją do uległości. Upatrzył ją następnie naczelnik i obsadził za biurkiem w rachmistrzów.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.