Średniowiecze nieodzownie kojarzy się z rycerzami. Ci odważni szlachcice, odziani w ciężki pancerz i walczący z grzbietów swych wiernych rumaków, budzą wyobraźnię pokoleń. Opisy ich wielkich dokonań, chwalebnych bitew toczonych na przestrzeni dziesięciu wieków są kanwą dla książek i niezliczonej ilości filmów. Jednak jacy byli rycerze okiem sobie współczesnych? Co charakteryzowało tych romantycznych ludzi miecza? Najlepiej mogą opowiedzieć oni sami. Przykładem jest francuski epos Pieśń o Rolandzie. Jako najsławniejsza opowieść o rycerzu, zaraz po przygodach Króla Artura i rycerzy Okrągłego Stołu, może stanowić wzór do charakterystyki średniowiecznego rycerza.
Rycerze narodzili się z ostatnich obrońców Zachodniego Imperium Rzymskiego oraz plemiennych wojowników Germanii. Pogańscy łupieżcy i ich dumny romański odpowiednik zostali ucywilizowani przez chrześcijaństwo, tworząc znanego historii rycerza. Wojownicy ci posiadali już bowiem pewien kodeks honorowy, sławili odwagę i sprawność fizyczną. Kościół dodał do niego jednak pewne prawdy moralne oraz wiarę w Boga. Odtąd wojownik nie miał być jedynie zuchwałym człowiekiem z bronią w ręku. Jego sprawność, odwaga i honor służyć miały obronie słabszych. Odpowiedzialny za tych, których przyszło mu chronić, rycerz musiał być wzorem postępowania. Winien więc być hojnym, pobożnym i uczciwym. Gdy starodawny kodeks wojownika i chrześcijańska moralność połączyły się, powstał etos rycerski. Charakterystyka idealnego obrońcy wiary.
Pieśń o Rolandzie to najsławniejszy epos rycerski średniowiecza. Stanowi on część tzw. chansons de geste, pieśni o czynach rycerskich. Prawdopodobnie w okresie średniowiecza opowieści takie opowiadane były przez wędrownych śpiewaków, we Francji zwano ich trubadurami, zapraszanymi na dwory i ludowe święta. Same w sobie mają wiele wspólnego z dzisiejszymi filmami akcji, tworzą historię atrakcyjną dla widza. Trzeba więc przyjąć, że są one wystylizowane i mocno przesadzone. Niemniej tworzono je w oparciu o rzeczywistość, pewne idee będące w społeczeństwie tamtych czasów żywymi. Stanowią więc przykład, na bazie którego można odtworzyć pewną charakterystykę rycerstwa i jego spojrzenia na świat.
Sama Pieśń o Rolandzie opowiada historię opartą na faktach. Dotyczy ona wydarzeń z wyprawy wojennej Karola Wielkiego przeciw zajmującym Hiszpanię muzułmanom, andaluzyjskim saracenom. To właśnie wtedy, w 778 roku, doszło do bitwy w wąwozie Roncevaux. Straż tylna armii cesarza Franków została tam wzięta z zaskoczenia przez uzbrojonych górali baskijskich i dotkliwie pobita.
Ariergardą dowodził siostrzeniec samego władcy, hrabia Roland. To właśnie jego losy oraz ostateczną śmierć w chwale opiewa epos. Roland przedstawiony jest tam jako rycerz idealny, postać uszlachetniona ponad wszelką miarę i mocno wybielona. Niemniej, opis ten zgodny jest z zasadami etosu rycerskiego tamtego okresu. Można więc scharakteryzować warstwę wojowników feudalnych na jego podstawie. Dokładnie zaś to, jak sami siebie postrzegali.
Pierwsze cechy, które rzucają się w oczy, to zuchwałość oraz odwaga Rolanda. Jeszcze przed samymi starciami z saracenami, zdaje się on nie znać strachu przed własnym ojczymem. Jego słowa na spotkaniu królewskich parów świadczą o prostocie ducha, a nawet pewnej zarozumiałości. Rycerze byli jednakowoż ludźmi dumnymi, wysoce przy tym urodzonymi. Takie zachowanie charakteryzowało ich, jako zbrojni wojownicy nie okazywali strachu i doskonale znali swoją wartość w społeczeństwie. Hrabia Roland innych rycerzy traktuje jako sobie równych, nie boi się ich, mówi otwarcie co myśli.
Podczas samej bitwy siostrzeniec Karola Wielkiego stawia czoła podstępnemu atakowi wroga. Zostali oni tutaj opisani jako Saraceni, w rzeczywistości byli to jednak baskijscy górali i nie byli nawet muzułmanami. Niemniej Roland stawia im czoła dzielnie, w otwartej walce. Podczas samej bitwy kładzie pokotem setki wrogów, czasami nawet jednym cięciem miecza. Ewidentnie to elementy epickie, mające na celu wyidealizowanie go. Chodzi tu jednak o sam fakt sprawności w walce. Rycerze byli mistrzami sztuki prowadzenia wojny. Nawet we wczesnym średniowieczu sam ekwipunek feudała mógł kosztować zawrotne sumy.
Rycerstwo stanowiło swoisty ekwiwalent sił specjalnych, najlepiej wyszkolonych do walki żołnierzy. Dużą rolę odgrywało przy tym ich morale. Roland uważa się za obrońcę wiary, zawsze walczy w słusznej sprawie. Kodeks honorowy nie pozwala mu wezwać pomocy do samego końca. Jeżeli na początku uznał bowiem że sobie poradzi, nie może zmienić zdania aż do momentu przed samą śmiercią. To również wyraz wierności swojemu panu i kompanom. Gotów jest bowiem umrzeć za Karola Wielkiego wraz ze swoimi towarzyszami. Pokazuje to, jak mocno rycerze osadzeni byli w strukturze feudalnej. Ideałem był wasal bezgranicznie oddany dla swojego seniora.
Sama śmierć Rolanda to w istocie długa i poruszająca scena z gatunku ars moriendi. Dobra śmierć rycerza wyraża jego wiarę w Boga, ufność w ideały i walkę do końca. Rycerze postrzegali się bowiem jako obrońców chrześcijaństwa, ludzi z samego szczytu cywilizacji łacińskiej. Każdy z nich chciałby umrzeć śmiercią siostrzeńca cesarza. Zwróconym twarzą do wroga, pośród trupów jego rozgromionej armii i z imieniem Boga na ustach.
Trzeba jednak pamiętać, że był to obraz wyidealizowany. Ta charakterystyka rycerstwa stanowiła wzór do naśladowania, nie opis naturalistyczny. Historia zna bowiem przypadki okrutnych, krwawych feudałów. W Niemczech powszechni byli rycerze-rozbójnicy, napadający ze swych zamków karawany. Historia zna jednak postacie pokroju Tankreda z Hauteville, czy Zawiszy Czarnego - ucieleśnienia cnoty i honory. Być może więc opis Rolanda jest bliższy prawdy, niż by się to mogło zdawać.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.