Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
„Treny” Jana Kochanowskiego to cykl utworów, które poeta stworzył po przedwczesnej śmierci swojej córki Urszuli. Są uważane za arcydzieło polskiej liryki funeralnej. Kochanowski przedstawia rozpacz kochającego ojca oraz kryzys światopoglądowy, wywołany osobistą tragedią.
Spis treści
Cykl składa się z dziewiętnastu trenów, które poprzedzają motto i dedykacja. Kochanowski wymienia w niej zalety zmarłej Urszuli i wyjaśnia dlaczego dziewczynka zasługuje na upamiętnienie. Opisuje także swoją rozpacz po śmierci dziecka.
Dedykacja liczy osiem wersów. Liczba zgłosek w obrębie wersu nie jest stała. Nie pojawiają się również rymy. Kochanowski zwraca się bezpośrednio do Urszuli, mając nadzieję, że widzi jego żal, przebywając w zaświatach. W dedykacji pojawiają się więc apostrofy do zmarłej dziewczynki („nie masz cię, Orszulo moja”). Zastosowano również epitety, które głównie opisują liczne zalety Urszulki („wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie”, „dzielności panieńskich”, „niedoszłym wieku”, „niefortunny ojciec”, „najmilszej dziewce”).
Dedykacja ma więc formę rozbudowanego wyliczenia, Kochanowski wymienia kolejne przymioty zmarłej córki, które sprawiają, że trudno jest mu pogodzić się ze stratą. Utwór powstał w XVI wieku, dlatego polszczyzna od tego czasu w bardzo dużym stopniu się zmieniła. Pojawiają się więc liczne archaizmy („Orszuli”, „ucieszonej”, „dzielności panieńskich”, „niedoszłym wieku”, „niefortunny ojciec”, „złzami”, „nie masz cię”).
Urszula Kochanowska zmarła w 1578 lub 1579 roku. Stało się to zdecydowanie przedwcześnie. Dziewczynka miała zaledwie dwa i pół roku. Kochanowski rozpoczął pisanie trenów od razu po śmierci córki. Pierwsze wydanie cyklu ukazało się już w 1580 roku, w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Utwory stanowią więc wierny zapis procesu żałoby i kryzys światopoglądowy poety, który wcześniej uważał się za stoika.
Osobista tragedia zweryfikowała światopogląd Kochanowskiego, udowadniając że niektórych wydarzeń nie można przyjąć bez emocji. Poeta wymienił w dedykacji liczne zalety Urszuli, które składają się na wyjątkowość dziewczynki. Zastosował taki zabieg nie bez powodu. Poświęcenie trenów dziecku było przełomem w literaturze. Tren to gatunek o pochodzeniu antycznym. Tego typu utwory poświęcało się jednak ważnym osobistościom, zasłużonym dla społeczeństwa. Kochanowski złamał konwencję, posługując się tym gatunkiem, aby upamiętnić sylwetkę małego dziecka.
Kochanowski występuje w cyklu trenów jako ojciec, filozof i poeta. Kryzys światopoglądowy, który dopadł go po śmierci córki, zapowiada motto. Łaciński fragment pochodzi z „Odysei” Homera w przekładzie Cycerona. Motto tłumaczy się na język polski jako „Umysły ludzkie są odbiciem światła, którym ojciec Jupiter oświeca urodzajne ziemie”. Ten fragment przekładu Cycerona przetrwał wyłącznie w dziele św. Augustyna „De Civitate Dei”. Kochanowski znał język grecki, jednak sięgnął do wersji łacińskiej eposu. Wynika to z niewielkich zmian w tekście, wprowadzonych przez Cycerona. Homer uważał, że ludzki los zależy wyłącznie od bogów. Cyceron nie zgadzał się z tym stwierdzeniem. Sądził, że wyroki boskie wpływają na życie człowieka, ale ludzie posiadają również rozum. To od niego zależy, jak zareagujemy na radosne lub tragiczne wydarzenia. Prawdziwy stoik jest w stanie przygotować się na wszystko. Kochanowski przytacza ten cytat w trudnym dla siebie momencie. Przechodzi kryzys w wierze chrześcijańskiej i filozofii stoickiej.
Autor wymienia w dedykacji liczne zalety Urszuli. Chce ten w sposób wyjaśnić osobom, które jej nie znały, dlaczego tak dotkliwie odczuwa stratę córki. Tworzy zwięzły portret dziewczynki. Urszula była miła, zawsze przynosiła radość swoim rodzicom. Wyróżniała się również „dzielnością”. Polskie słowa „cnota” i „dzielność” to odpowiedniki łacińskiego virtus. Cnota była dla stoików najwyższym dobrem moralnym. Ten, kto osiągnął cnotę, jest dobrym człowiekiem. Nic nie wywołuje u niego nadmiernej ekscytacji ani smutku.
Kochanowski był przekonany, że Urszula, mimo młodego wieku, zaczynała wykazywać cechy dobrej, rozsądnej panny. Jej rozwój przerwała jednak niespodziewana, przedwczesna śmierć. Ojciec rozpacza, ponieważ jego dziecko nie zdążyło nacieszyć się życiem. Porównuje ją do niedojrzałego owocu, przedwcześnie zerwanego z drzewa. Dziewczynka nagle zgasła, jak płomień świecy.
Rodzice nie mogą pogodzić się z tą stratą. Śmierć dziecka jest niezgodna z naturą. To Urszula powinna organizować pogrzeb rodziców. Kochanowski nazywa siebie „niefortunnym ojcem”. Odnosi się w ten sposób do nieszczęścia, które go spotkało. Fortuna odgrywa istotną rolę w całym cyklu „Trenów”. Jest to rzymska bogini, kierująca ludzkim losem. Ojciec jest rozżalony, ponieważ ślepy los skazał go na ogromne cierpienie. Kochanowski przyznaje, że podczas pisania dedykacji nie mógł powstrzymać się od płaczu. Rozpoczyna długotrwały proces opłakiwania śmierci córki, prowadzący do pogodzenia się ze stratą i opamiętania w bólu.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.