Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
Utwór Adama Mickiewicza nie posiada tytułu, dlatego jest znany pod incipitem „Nieuczona twa postać, niewymyślne słowa”. Należy do cyklu „Sonety odeskie”. Opisuje zwyczajną kobietę, którą zakochany mężczyzna postrzega jak królową lub anioła.
Spis treści
Cykl „Sonety odeskie” został wydany w Moskwie w 1826 roku, razem z „Sonetami krymskimi”. Zawiera dwadzieścia dwa utwory, powstałe w latach 1825-1826 w Odessie i Moskwie. Poeta przebywał wtedy na wygnaniu w Rosji. W cyklu dominuje liryka miłosna. Mickiewicz nie tylko podziwiał przyrodę, ale też przebywał w arystokratycznych salonach.
Badacze literatury wiążą początkowe sonety zbioru z uczuciem do Maryli Wereszczakówny. W dalszych utworach, Mickiewicz prawdopodobnie odnosił się do miłostek odeskich. Pierwsze utwory przedstawiają obraz miłości uwznioślonej, idealnej, ukazują kobietę w petrarkowski sposób. W dalszej części zbioru, poeta przedstawiał głównie miłość zmysłową, nie ograniczając się do jednej wybranki. Sonet „Nieuczona twa postać, niewymyślne słowa” jest czwartym utworem cyklu i prawdopodobnie nawiązuje do znajomości Mickiewicza właśnie z Wereszczakówną.
Utwór ma formę sonetu włoskiego. Składa się z dwóch strof czterowersowych i dwóch strof trzywersowych. Został napisany trzynastozgłoskowcem. W dwóch pierwszych zwrotkach pojawiają się rymy okalające, a w strofie trzeciej i czwartej - rymy krzyżowe (ababab). Poeta nie zastosował jednak tradycyjnego podziału na część opisową i filozoficzno-refleksyjną.
Utwór należy do liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny kieruje swoją wypowiedź do kobiety, która go zachwyciła. Pojawiają się więc apostrofy („nieuczona twa postać”, „Ty weszłaś, - każdy święte milczenie zachowa”). Osoba mówiąca jest mężczyzną, biorącym udział w spotkaniu towarzyskim. Prawdopodobnie można utożsamiać ją z poetą.
Warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna. Zastosowano epitety („nieuczona twa postać, niewymyślne słowa”, „święte milczenie”), a także metafory („choć w ubraniu pasterki, widno, żeś królowa”, „ja wiem - rzecze poeta - anioł przelatywał”).
Podmiot liryczny przebywa w towarzystwie, w którym znajduje się wiele pięknych kobiet. On zwraca uwagę tylko na jedną z nich, mimo że nie wyróżnia się pochodzeniem, wykształceniem, czy elokwencją. Sonet pokazuje, w jaki sposób uczucia zmieniają postrzeganie drugiego człowieka.
Wybranka podmiotu lirycznego nie musi obiektywnie przewyższać innych kobiet, a jednak dla niego jest wyjątkowa. Prostotę ukochanej podkreśla pasterski strój, budzący skojarzenia z oświeceniowymi sielankami. Tego typu utwory przedstawiały wyidealizowane, wiejskie życie, gdzie na tle natury, przedstawiono doskonałą i czystą miłość pary pastuszków.
Ukochana osoby mówiącej kontrastuje z wykształconym, obytym miejskim towarzystwem. Dla podmiotu lirycznego nie jest to wada. Kobieta zachowuje się w naturalny, niewyuczony sposób, jest szczera i autentyczna. Zgromadzeni upodabniają się do siebie, przestrzegając norm i konwenansów. Wybranka podmiotu lirycznego jest całkiem inna.
Sonet powstał w Odessie, ale Mickiewicz prawdopodobnie inspirował się wspomnieniami o spotkaniach z Marylą Wereszczakówną. Podobno na jednym z nich, kobieta rzeczywiście pojawiła się w stroju pasterki. Podmiot liryczny obserwuje kobietę w prostym, wiejskim stroju, ale i tak przypomina mu królową. Przedstawia ją w wyidealizowany, wzniosły sposób. To uczucia sprawiają, że zwyczajna kobieta staje się monarchinią. Jej prostota czyni ją wyjątkową. Osoba mówiąca dostrzega też, jak jego wybranka jest traktowana w towarzystwie. Kobieta znalazła się w środowisku, do którego nie pasuje, a jednak wzbudziła szacunek. Towarzystwo zachowywało się wesoło i głośno, trwały dyskusje, recytowano poezję, śpiewano pieśni.
Mężczyźni zalecali się do kobiet, dopytując o ich nazwiska i pochodzenie. Próbowali przyciągnąć uwagę najbardziej atrakcyjnych panien przez żarty i komplementy. Spotkania towarzyskie są doskonałą okazją, aby znaleźć żonę i założyć rodzinę. Gdy jednak do salonu weszła ukochana podmiotu lirycznego, wszyscy zachowali „święte milczenie”. Postać kobiety ulega sakralizacji. Rozbawione towarzystwo nie ma odwagi się do niej odezwać, zachowując szacunek. Ukochana wydaje się pochodzić z innego świata, niedostępnego dla zwyczajnych ludzi. Poeta posłużył się petrarkowskim modelem miłości. Wybranka zostaje przedstawiona, jako ideał kobiecości. Przypomina tym adresatkę słynnych „Sonetów do Laury”, Franscesca Petrarki.
Wejście kobiety do sali nabiera cech niezwykłego wydarzenia. Zapadła cisza, tańczące pary się zatrzymały. Zgromadzeni sami nie wiedzieli, dlaczego tak się zachowali. Nagle poczuli taką potrzebę, pytali siebie nawzajem, co się stało. Kobieta zostaje ukazana wręcz jako istota nadprzyrodzona. Podmiot liryczny wyolbrzymia jej wyjątkowość i wpływ na otoczenie, ale wynika to z miłości. Postrzega ukochaną inaczej, niż resztę ludzi. Nadejście jednej osoby, zmieniło zachowanie całego tłumu.
Osoba mówiąca przedstawia romantyczny kult wyjątkowej jednostki. Podziwia ludzi o większej wrażliwości i świadomości, którzy wybijają się ponad przeciętne społeczeństwo. Należy do nich nie tylko kobieta, ale też obecny w towarzystwie poeta. To on wie, dlaczego całe towarzystwo nagle się zatrzymało, nie miało odwagi kontynuować beztroskiej zabawy. Poeta stwierdza, że przez salę przeleciał anioł. Kobieta ponownie zostaje podniesiona do rangi bóstwa, znajdującego się ponad zwykłymi śmiertelnikami. Podmiot liryczny podkreśla rolę ludzkiej intuicji. Zebrane towarzystwo nie potrafiło w pełni dostrzec wyjątkowości kobiety, ale okazało jej szacunek.
Poeta daje wyraz romantycznej wyższości uczucia nad rozumem. Jeżeli człowiek nie jest w stanie zrozumieć czegoś przez rozsądek, powinien kierować się przeczuciem. Podmiot liryczny dostrzega i czuje więcej, ponieważ nie patrzy na swoją wybrankę obiektywnie, ale kieruje się uczuciami i emocjami.
Aktualizacja: 2024-06-26 17:05:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.