Wiersz „Pierwiosnek” otwiera debiutancki zbiór Adama Mickiewicza, zatytułowany „Ballady i romanse”. Utwór symbolizuje więc nie tylko narodziny nowej poezji, ale też epoki romantyzmu w polskiej literaturze. Autor posłużył się metaforą kwiatu, który jako pierwszy rozkwita, gdy kończy się zima.
Zbiór „Ballady i romanse” został wydany w 1822 roku i jest uznawany za początek polskiego romantyzmu. Wiersz „Pierwiosnek” powstał w drugiej połowie 1820 roku, gdy Mickiewicz był do szaleństwa zakochany w Maryli Wereszczakównie. Z tego powodu, w utworze oraz całym cyklu, wielokrotnie powraca motyw kobiety oraz nieszczęśliwej miłości.
Uczucie poety zostało nieodwzajemnione, ponieważ w momencie pierwszego spotkania Maryla była już zaręczona z innym mężczyzną, którego później poślubiła. Utwór stanowi zapowiedź tendencji widocznych we wszystkich utworach zbioru. Poeta obwieścił nadejście nowej poezji, która zerwie z oświeceniowymi schematami. Nastrój wiersza jest tajemniczy, zwiastuje fascynację naturą, ludowością i obecność elementów fantastycznych w balladach romantycznych.
Utwór rozpoczyna się od strofy, w której trzecioosobowy podmiot liryczny opisuje rozkwit tytułowego pierwiosnka. Dalsza część wiersza ma formę dialogu między kwiatem i osobą mówiącą. Podmiot liryczny można utożsamiać z autorem.
Utwór składa się z pięciu strof o różnej liczbie wersów. Pierwsza zwrotka liczy cztery wersy, druga, trzecia i piąta - po osiem, a czwarta - dwanaście. Wiersz został napisany ośmiozgłoskowcem. Układ rymów jest nieregularny, w pierwszej strofie pojawiają się monorymy, wszystkie wersy kończą się sylabą „-nek”. W pozostałej części wiersza zastosowano rymy okalające i krzyżowe.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Wiersz opiera się na personifikacji, pierwiosnek może rozmawiać z podmiotem lirycznym. Pojawiają się epitety („najrańszy kwiatek”, „złotych obsłonek”, „złociste światełka”, „chłodnej rosy”, „dzikim lasku”, „wiosny młodej”). Zastosowano też metafory („z gór białe nie zeszły pleśnie”, „przymruż złociste światełka”, „życiem wschód, śmiercią południe”, „wiosny młodej aniołka”) oraz porównania („dni nasze jak dni motylka”, „cień lubi jak me ziołka”). Poeta zastosował także liczne zdrobnienia („kwiatek”, „perełka”, „chwilka”, „rączek”, „pączek”), wskazujące na wpływ poezji sentymentalnej na twórczość Mickiewicza. W utworze obecna jest także apostrofa do ukochanej Maryli („Powiedz, niebieska Marylko!”).
Pierwsza strofa wprowadza czytelnika w sytuację liryczną, która ma miejsce rano, kiedy pierwiosnek rozwija swoje płatki. Następnie podmiot liryczny nawiązuje z kwiatkiem rozmowę. Każda wypowiedź jest poprzedzona określeniem rozmówcy, co wprowadza do wiersza elementy dramatu.
Pierwiosnek symbolizuje początek wiosny, narodziny czegoś całkowicie nowego i świeżego. Z tego powodu jest pierwszym utworem zbioru „Ballady i romanse”. Pierwiosnek jest synonimem debiutanckiego cyklu Mickiewicza, który miał przynieść odmianę w polskiej literaturze. Podmiot liryczny ostrzega kwiat, obawia się, że wszedł za wcześnie i przez to nie przetrwa. Poeta mógł bać się, że grunt pod nową poezję jeszcze nie został przygotowany i spotka się z niezrozumieniem. Topniejący wiosną śnieg zostaje nazwany „pleśnią”. Odchodzący do przeszłości świat jest więc przez podmiot liryczny odbierany negatywnie. Pleśń to symbol czegoś starego i zepsutego, a także groźnego i trującego. Przebrzmiałe wzorce są jeszcze na tyle silne, że mogą zaszkodzić nowej poezji.
Pierwiosnek nie chce jednak schować się pod ziemię. Uważa, że lepiej żyć krótko, ale szczęśliwie. Zauważa jak ulotne jest istnienie, przypomina motyla, który żyje zaledwie jeden dzień. Można zastanawiać się, dlaczego poeta wybrał właśnie pierwiosnek, a nie bardziej okazały kwiat.
Pierwiosnek jest utożsamiany z pięknem młodości, swoją delikatnością przypomina motyla. Jest również wytrwały, potrafi zakwitnąć, gdy wiosna dopiero się rozpoczyna, przed całkowitym odejściem zimy. Z tego powodu, podmiot liryczny chce wpleść pierwiosnka do wianka, zamiast bardziej okazałych kwiatów. Ten wybór zwiastuje tendencje, które będą obowiązywały w nowej, romantycznej poezji. Twórcy postanowili odejść od wzniosłych wzorców klasycznych w stronę prostoty i naturalności.
Osoba mówiąca pyta kwiatek o źródło jego pewności siebie. Pierwiosnek odpowiada, że jest ciepło witany przez otoczenie, ponieważ zwiastuje nadejście wiosny. Kwiat uważa, że prawdziwa przyjaźń nie potrzebuje blasku, ale wybiera cień, dokładnie tak jak on. Relacje międzyludzkie nie powinny być tworzone na pokaz, ale opierać się na szczerym przywiązaniu.
W utworze pojawia się, powracający w całym cyklu, motyw kobiety i miłości. Podmiot liryczny zamierza ofiarować wianek ukochanej Maryli. Pierwiosnek obawia się jednak, że mężczyznę spotka zawód, a miłość przyniesie mu tylko łzy. Poeta zastanawia się, czy kobieta przyjmie jego wianek, tak samo jak nie ma pewności, co do reakcji czytelników na nową poezję.
Wiersz jest metaforycznym przedstawieniem wątpliwości Mickiewicza, który zdawał sobie sprawę, że jego twórczość jest nowatorska i łamie przestrzegane do tej pory konwencje. Poeta wierzył jednak, że przemiana w polskiej literaturze zostanie przyjęta z takim entuzjazmem, jak zwiastujący wiosnę pierwiosnek.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.