Wisława Szymborska – podobnie jak wielu współczesnych poetów – czerpała inspirację dla swojej poezji z wielu cenionych w tradycji dzieł. Niekiedy głównym tematem utworu stawały się obrazy, niekiedy bohaterowie literatury powszechnej lub klasycznej. Drugi wariant poetka zrealizowała w wierszu „Reszta” – odnosząc się w nim zarówno do antycznej sentencji, jak i bohaterów dramatu szekspirowskiego.
Za bohaterkę utworu wybrała Szymborska Ofelię – bohaterkę „Hamleta”, jednego z najpopularniejszych dramatów Williama Szekspira. Ofelia była kobietą bardzo wrażliwą, która odrzuciła miłość tytułowego bohatera utworu za sprawą namowy bliskich jej osób. Jej uczuciowość i temperament, w zestawieniu z ogromem tragedii, które ją spotkały, doprowadził Ofelię do szaleństwa. Obłęd ten w rezultacie doprowadził do jej samobójczej śmierci.
Kreacja Ofelii jest jedną z najważniejszych ról w przestrzeni teatru. Wierne przedstawienie jej osobowości, temperamentu i emocji stanowi ogromne wyzwanie. Z tego powodu jej postać inspiruje wielu twórców – nie tylko poetów, ale również malarzy i reżyserów.
Jeden z końcowych wersów utworu zawiera sentencje Horacego: „non omnis moriar” (nie wszystek umrę). Horacy był rzymskim poetą, który zachował się w świadomości jako autor w pełni świadomy swojego talentu. Jego najpopularniejsza oda „Exegi monumentum” traktuje o sławie, która nie przeminie i będzie pamiętana przez wiele wieków. Poeta utworem tym „wybudował sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu” – jak głosi pierwszy wers pieśni. Oznacza to, że samoświadomość twórcza i poczucie swojej roli w kulturze towarzyszyło mu w trakcie jego życia.
Horacy był inspiracją dla wielu twórców epok późniejszych – przede wszystkim dla czołowego poety renesansu, Jana Kochanowskiego, który utożsamiał się nie tylko z filozofią antyczną, ale również z poglądami Horacego na sławę. Cytowana w wierszu Szymborskiej fraza – „non omnis moriar” – funkcjonuje w tłumaczeniu polskim jako „nie wszystek umrę”, a więc „nie umrę całkowicie”. Poetka – dodając do sentencji słowo „miłość” zmienia nieco znaczenie sentencji, nadając jej dodatkową głębię.
W utworze odnaleźć można liczne, wplecione w wiersz, bezpośrednie odniesienia do charakteru Ofelii. Poetka opisuje ją zarówno jako bohaterkę dramatu, jak i postać teatralną. Ujmuje zatem dwie najbardziej specyficzne przymioty Ofelii – jej szaleństwo i ekspresję niezbędną do poprawnego przedstawienia jej roli.
Ofelia odśpiewała szalone piosenki
i wybiegła ze sceny zaniepokojona
Szaleństwo Ofelii, jej ekspresja i sposób bycia znajdują miejsce nie tylko w ruchach postaci i kwestiach przez nią wypowiadanych, ale również jej wyglądzie. Podmiot liryczny kładzie nacisk na fakt, iż Ofelia to zarówno postać mieszcząca się wśród bohaterów dramatu Szekspira, ale również aktorka. Można więc powiedzieć, że nie opisuje jednej postaci, a dwie lub założeniem utworu jest przedstawienie dwoistości natury opisywanej bohaterki:
czy suknia nie pomięła się, czy na ramiona
spływały włosy tak, jak trzeba.
Na domiar prawdziwego, brwi z czarnej rozpaczy
zmywa
Dobre zaprezentowanie Ofelii jest wyzwaniem dla każdej aktorki. Stąd w opisie postaci odnaleźć można sporo odniesień do chęci dbania o szczegóły przez osobę, która odgrywa tę rolę. Prezentując Ofelię należy mieć na uwadze nie tylko jej szaleństwo, ale również wygląd. Stąd widoczna w wersach troska o suknię postaci, o jej fryzurę oraz o odpowiedni makijaż sceniczny. Brwi – mające zaznaczać emocje bohaterki – podkreślone zostały bardzo mocno. W trakcie gry jednak się zmywają. Metafora „z czarnej rozpaczy” oznacza, że makijaż musi być dopełnieniem charakteru Ofelii.
i - jak rodzona Poloniusza córka -
liście wyjęte z włosów liczy dla pewności.
W kolejnych wersach poetka powraca do opisu bohaterki dramatu – już nie aktorki, a wykreowanej przez Szekspira postaci. Przypomina ona czytelnikom, że jedną z cech Ofelii była dbałość o szczegóły i detale. Cecha ta po czasie doprowadziła Ofelię do szaleństwa, ponieważ bacznie zwracała uwagę na wszystko, co rozgrywało się w czasie trwania akcji dramatu. W wierszu umiejętności te – niekoniecznie pozytywne – zobrazowane zostały przy pomocy wersu o liczeniu liści we włosach.
Trzy ostatnie wersy utworu ukazują zamysł całego wiersza – rzecz nie dotyczy już szaleństwa Ofelii, ale jej miłości, która stała się jedną z przyczyn utraty zmysłów. Podmiot liryczny w pewnym momencie utożsamia się z losem bohaterki. Z treści ostatnich wersów można domyślić się, że osoba mówiąca w wierszu również jest zakochana.
Ofelio, mnie i tobie niech Dania przebaczy:
zginę w skrzydłach, przeżyję w praktycznych pazurkach,
Non omnis moriar z miłości.
Ostatni wers utworu mieści w sobie sentencję „nie wszystek umrę”. W przypadku tego utworu nie oznacza ona jednak nieśmiertelności wywołanej sławą, a przekonanie o tym, że podmiot liryczny nie podzieli losu Ofelii – stąd dodane do sentencji wyrażenie „z miłości”. Poetka nie ocenia bohaterki dramatu szekspirowskiego – zainspirowała ją ona do przyjrzenia się własnemu życiu i własnym emocjom. Ostatnie trzy wersy utworu wskazują na to, że pewne cechy podmiotu lirycznego pozwolą na uniknięcie przeznaczenia podobnego do tego, które spotkała na swojej drodze Ofelia.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.