Dusza Róży, John William Waterhouse, 1908
Utwór Daniela Naborowskiego „Róża” jest wyrazem szacunku poety do swojego mecenasa Krzysztofa Radziwiłła. Posługując się toposem róży, obecnym już w literaturze epoki antyku, Naborowski wyraża refleksje na temat kruchości i ulotności ludzkiego życia.
Spis treści
Wiersz został zadedykowany Krzysztofowi II Radziwiłłowi, który został mecenasem Naborowskiego po śmierci Janusza Radziwiłła. Utwór pełnił funkcję prezentu z okazji świąt Bożego Narodzenia. Krzysztof Radziwiłł, herbu Trąby, był hetmanem polnym litewskim, kasztelanem oraz wojewodą wileńskim. Poeta pełnił na jego dworze rolę dyplomaty i marszałka. Radziwiłł, podobnie jak Naborowski, był kalwinistą i sprzeciwiał się duchowieństwu katolickiemu.
Wiersz jest pełen podziwu dla hetmana, autor stawia się na pozycji wdzięcznego sługi, który dostrzega potęgę i wszelkie zalety swojego pana. Utwór stanowi świadectwo wykształcenia autora w dziedzinie historii i kultury. Naborowski nawiązuje do literatury wcześniejszych epok, czerpiąc z nich inspirację. Poeta łączył w swojej twórczości elementy renesansowej fascynacji antykiem oraz filozofii stoickiej z barokową świadomością marności wszystkich spraw doczesnych.
W utworze pojawia się topos róży, występujący już w starożytnej Grecji, czego przykładem jest różanopalca Eos, bogini zorzy porannej. Autor sięgnął więc po inspiracje mitologiczne, w wierszu wspomina o Wenus, Jowiszu, czy Zefirze. Obecne są także elementy światopoglądu barokowego, pojawia się motyw vanitas, życie człowieka jest przedstawione, jako kruche, ulotne i pozbawione większego znaczenia. Poeta czerpie także z heraldyki, mówi o herbie dynastii brytyjskiej, który zdobi róża.
Utwór ma budowę stychiczną, poeta nie zastosował podziału na strofy. Składa się z dwudziestu sześciu wersów, pojawiają się rymy parzyste.
Wiersz należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny zwraca się do adresata utworu, którym jest Krzysztof Radziwiłł. Pojawiają się więc apostrofy („miej, książę, za kolędę od sługi swojego”, „daj ci, książę, wesołej wiosny gońcem była”). Ujawniają one jednocześnie tożsamość osoby mówiącej, można ją identyfikować z samym Naborowskim, oddanym sługą księcia. Podmiot liryczny składa swojemu mecenasowi życzenia szczęścia i pomyślności.
W części utworu osoba mówiąca zwraca się do adresata zbiorowego. Pojawiają się więc apostrofy do wszystkich czytelników („róża nam wyraziła nasze krótkie lata”, „w to nieunoszone zwierciadło patrzajcie”, „a czasu - póki płynie - radzę, zażywajcie”). Podmiot liryczny zwraca się do zbiorowości, do której sam należy, ponieważ również jest zwykłym człowiekiem. W swojej wypowiedzi umieszcza prawdy życiowe i porady, jak najlepiej wykorzystać krótki czas, który człowiek otrzymuje na ziemską egzystencję.
Warstwa stylistyczna wiersza jest rozbudowana, co stanowi cechę typową dla poezji barokowej. Na rytm utworu wpływają anafory, kilka wersów rozpoczyna się od słowa „róża” lub utworzonych od niego przymiotników. Pojawiają się także przerzutnie, przeniesienia części wypowiedzenia do kolejnego wersu. Obecne są również liczne metafory („przed wiosną, przed Zefirem Muza ją rozwiła i mały dar za wielki tobie poświęciła”, „róża nam wyraziła nasze krótkie lata”, „gdy kwiatu nie stało, starej twarzy już będzie z paciorki przystało”). Zastosowano też porównanie („różane są tak ranne, jak wieczorne zorze”). Róża nabiera w utworze cech ludzkich, pojawiają się personifikacje („przed wiosną, przed Zefirem Muza ją rozwiła i mały dar za wielki tobie poświęciła”, „ta róża, która mi się wśród zimy rozwiła, daj ci, książę, wesołej wiosny gońcem była”). Opis nabiera plastyczności, dzięki epitetom („różaną twarz”, „różane lice”, „nieunoszone zwierciadło”, „starej twarzy”, „wesołej wiosny”).
Podmiot liryczny przedstawia tytułową różę w kilku odsłonach. Pojawia się na królewskich herbach, w mitologii greckiej, ale też w codziennym życiu. Do róży można porównać zaróżowione z emocji policzki. Osoba mówiąca zwraca się do księcia, życząc mu zdrowia, szczęścia i długiego życia. Wypowiedź podmiotu lirycznego zmienia się, gdy kieruje słowa do szerszego grona odbiorców.
Poeta udziela czytelnikom porad, dotyczących odpowiedniego wykorzystania swojego życia. Naborowski był poetą barokowym, dlatego zdawał sobie sprawę z kruchości dóbr doczesnych i nieuchronnego przemijania. Róża symbolizuje w utworze ulotność i nietrwałość. Ludzkie życie trwa zaledwie tyle, ile kwitnie kwiat.
Poeta łączy barokowy motyw vanitas z elementami światopoglądu renesansowego. Podmiot liryczny jest świadomy przemijania egzystencji człowieka, dlatego zachęca czytelników do epikurejskiego korzystania z każdej chwili. Osoba mówiąca uważa, że należy postępować zgodnie z hasłem carpe diem (chwytaj dzień). Trzeba korzystać ze wszystkiego, co świat ma do zaoferowania, dopóki jest to możliwe. Modlitwę należy zostawić na lata starości, gdy zabraknie sił.
Osoba mówiąca nie zachęca jednak do odwrócenia się od Boga. Należy przestrzegać jego przykazań, ale też korzystać z doczesnych radości. Zdaniem podmiotu lirycznego, życie ma dwojaką naturę tak jak róża. Kwiat zachwyca pięknymi płatkami, ale posiada też ostre kolce. Podobnie ludzki los nie zawsze może być szczęśliwy, nieuniknione jest również cierpienie.
Aktualizacja: 2024-06-28 17:52:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.