Vanitas martwa natura, Aelbert Jansz. van der Schoor, ok. 1640-16702
„Krótkość żywota” Daniela Naborowskiego jest jednym z jego najbardziej znanych utworów. Wiersz ten zawiera przemyślenia na tle egzystencjalnym, odnoszące się do motywu marności, czym wpisuje się w tematykę niezwykle istotną dla barokowej poezji metafizycznej.
Spis treści
Twórczość Naborowskiego ukazuje skomplikowaną naturę rzeczywistości, która jest wypełniona sprzecznościami. W utworach poety renesansowa pochwała zdrowego rozsądku i stoickiej postawy łączy się z barokowym przekonaniem o marności świata i nieuchronnym przemijaniu. Wiersze Naborowskiego wpisują się w nurt poezji metafizycznej, czego przykładem jest utwór „Krótkość żywota”.
Utwór ma budowę stychiczną, składa się z dwunastu wersów napisanych trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. W całym utworze pojawiają się rymy parzyste (aabb).
„Krótkość żywota” posiada pewne cechy epigramatu, czyli utworu, który powstał w starożytnej Grecji jako krótka, aforystyczna inskrypcja nagrobna. Pojawiające się w wierszu motywy śmierci oraz przemijania, a także aforystyczny styl pozwalają zatem traktować tekst Naborowskiego jako epigramat. Warto jednak mieć na uwadze, że pierwotnie utwory te składały się z kilku wersów i zapisane były dystychem elegijnym.
Wiersz Naborowskiego należy zaliczyć do liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny pełni funkcję mędrca i zwraca się do adresata, którym jest każdy człowiek. Utwór ma uniwersalną wymowę, ponieważ temat przemijania dotyczy wszystkich ludzi. Utwór ma również cechy liryki filozoficzno-refleksyjnej, osoba mówiąca wyraża swoje wnioski na temat ulotnego życia doczesnego.
W wierszu Naborowskiego, jak w wielu utworach barokowych, występuje spora ilość środków stylistycznych. Niezwykle ważne w kontekście przesłania utworu są licznie występujące apostrofy („byłeś ty sam”, „nieboszczyka imienia nabędziesz”, „ty myślisz, jużeś był, nieboże”). Ponadto istotną rolę w wierszu odgrywają animizacje czasu („godzina za godziną niepojęcie chodzi”, „kołem niehamowanym lotny czas uchodzi”). Opisy w utworze nabierają plastyczności dzięki epitetom („krótka rozprawa”, „żywot ludzki”, „kołem niehamowanym”, „lotny czas”, „czwartą częścią”), a ulotność ludzkiego życia zostaje wyolbrzymiona za sprawą hiperboli („między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia”). W wierszu Naborowskiego również występują środki stylistyczne, takie jak wyliczenia („dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt”), antytezy („wielom była kolebka grobem, wielom matka ich mogiła”) czy przerzutnie, czyli przeniesienia części wypowiedzenia do kolejnego wersu.
Główne przesłanie wiersza „Krótkość żywota” wydaje się oczywiste: człowiek jest świadomy, że każdego czeka śmierć. Naborowski nie posiada jednak zapędów dydaktycznych, czy różni się od wielu innych autorów epoki baroku. W jego twórczości ważniejsze jest ukazanie ulotności ludzkiej egzystencji.
Podmiot liryczny zwraca się do adresata jak do osoby, która już nie istnieje. Taki zabieg ma dosadniej uświadomić odbiorcy nieuchronność przemijania. Poeta próbuje w utworze pokazać życie jako cykl nieustających przemian, a najważniejszą z nich jest śmierć, przejście w inną formę istnienia.
Upływ czasu jest w utworze przedstawiony jako coś niezwykłego i tajemniczego. Godziny mijają niepostrzeżenie, często nawet zostają niezauważone przez człowieka. W wierszu można odnaleźć także nawiązania do filozofii Heraklita, między innymi we fragmencie „Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie”. Twierdzenie zawarte w tym wersie odnosić się może właśnie do idei niepowtarzalności istnień, głoszonej przez Heraklita z Efezu. To bowiem na myśli miał grecki filozof, mówiąc o tym, że nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki. W wierszu Naborowskiego zatem słońce pojawiające się następnego dnia, nie jest już tym samym, które można było obserwować wcześniej.
Podmiot liryczny przywołuje również koncepcję czasu jako koła. Czas przypomina nieobliczalne koło Fortuny. Podkreśla to dramatyczną sytuację człowieka, który jest skazany na ślepy los. Na świecie nie ma sprawiedliwości, Fortuna pozwala niektórym dożyć późnej starości, a innych skazuje na niespodziewaną śmierć w młodym wieku. Upływ czasu jest okrutny, ponieważ nikt nie wie ile jeszcze go pozostało.
W utworze występują dwa rodzaje czasu: czas historii oraz czas konkretnej jednostki. Ludzkie życie jest porównywane przez podmiot liryczny do szeregu ulotnych zjawisk, takich jak dym, wiatr, głos czy punkt. Egzystencja człowieka zostaje sprowadzona do chwilowych bodźców odbieranych przez różne zmysły. Osoba mówiąca porównuje ludzkie życie do jednej czwartej mgnienia, z perspektywy wszechświata jest ono wręcz niezauważalne. Podmiot liryczny podkreśla bezradność człowieka, który nie ma na nic wpływu, musi zdawać się na los. Niektórzy nie otrzymują nawet chwili na tym świecie, ponieważ umierają, zanim się jeszcze urodzili, a matka staje się ich „mogiłą” lub tracą życie we wczesnym dzieciństwie.
Poeta odwołuje się w utworze do toposu vanitas, który ma źródło w Księdze Koheleta. Wiersze tworzone w tym nurcie mówią o przemijalności ziemskiego życia i wszystkich dóbr doczesnych. Ludzka egzystencja jest przedstawiona jako wstęp do życia wiecznego, do którego powinien dążyć każdy wierzący. Utwory poruszające ten motyw wpisywały się w sytuację panującą w epoce baroku, gdy przeżywanie wiary nabrało nowego wymiaru w obliczu kontrreformacji oraz działań dydaktycznych prowadzonych przez kościół.
Aktualizacja: 2024-12-08 10:19:06.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.