Klasycyzm to prąd literacki, który najsilniej rozwinął się w epoce Oświecenia. Choć jego źródeł poszukiwać należy już w XVI-wiecznych Włoszech, prąd ten pojawiał się na przestrzeni kilku epok, a odniesienia do niego odnaleźć można również w dobie romantyzmu.
Spis treści
Klasycyzm w swoich założeniach nawiązywał do kultury starożytnej oraz antycznych wzorców. Czerpiąc z idei powstałych na gruncie antyku wyznaczał specyficzne zasady artystyczne, do których należały przede wszystkim reguły związane z naśladowaniem rzeczywistości oraz dbałość o harmonię. Większość wzorców klasycyzm czerpał z teorii mieszczących się w „Poetyce” Arystotelesa.
W klasycyzmie, jako prądzie literackim, wyróżnić należy kilka kategorii, które w znaczący sposób porządkowały system myślenia o sztuce. Przede wszystkim stawiał on na prostotę formy – stanowiło to odejście od wyszukanych i przesadzonych rozwiązań epoki wcześniejszej. Ponad to literatura klasycystyczna musiała charakteryzował się jasnością języka. Nie wykluczało to jednak charakterystycznego kunsztu, którym powinien cechować się utwór literacki. Bardzo dużą wagę przykładali twórcy klasycystyczni do jednorodności w obrębie gatunku literackiego oraz stylu wypowiedzi.
Klasycyzm w swojej formie nawiązywał przede wszystkim do racjonalizmu. Było to stanowisko filozoficzne, które w wieku XVII i XVIII rozwinęło się przede wszystkim we Francji oraz Niemczech. Racjonalizm zakładał, że najbardziej wartościowe są prawdy jasne i wyraźnie wyłożone. Tym samym racjonalizm odrzucał wiedzę, którą czerpać można zmysłowo. Głównym przedstawicielem racjonalizmu był Kartezjusz. Poszukiwał on podstaw wiedzy – posługiwał się w tym celu szczegółową krytyką różnych źródeł poznania. Kartezjusz jest autorem słynnej frazy Cogito ergo sum (a więc „myślę, więc jestem”).
Przejrzystość formy gatunkowej i stylistycznej, którą postulował klasycyzm, przyczyniły się do rozwoju niektórych gatunków literackich. W epoce Oświecenia cieszyły się one bardzo dużą popularnością. Wiele z nich nosiło cechy literatury dydaktyczno-moralizatorskiej. Wynikało to z faktu, iż podmiot liryczny w klasycyzmie musiał posiadać takie cechy jak obiektywizm oraz umiejętność wnikliwej obserwacji. Podmiot literacki w dobie klasycyzmu często był bezosobowy. Wśród najpopularniejszych gatunków literackich klasycystycznych wyróżnić można zdecydowanie: satyry, poematy dydaktyczne, komedie (również komedie polityczne), bajki oraz nawiązujące do kultury antycznej eposy, tragedie i ody. Ogromną popularnością cieszyły się również listy poetyckie.
W czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego klasycyzm funkcjonował jako oficjalny program odnoszący się do podejmowanych wówczas w Polsce reform. Pisarz klasycystyczny pełnił zatem bardzo ważną rolę – nie tylko tworzył, ale również nauczał i odnosił się do problemów bieżących – takich jak sytuacja polityczna, społeczna i obyczajowa. W pierwszej fazie klasycyzmu polskiego – etapie stanisławowskim – dużą rolę przykładano do krytyki nagannych zachowań; w drugim natomiast – postanisławowskim – na pierwszym planie twórczości znalazły się sprawy narodowe. Pisarze postanisławowscy przede wszystkim wskazywali na znaczenie i wielkość tradycji. Było to związane z ówczesną sytuacją narodu.
Klasycyzm rozwinął się w Europie przede wszystkim na terenach Francji. W epoce Oświecenia powstało wiele utworów, które czerpią bezpośrednio z idei tego prądu literackiego. Wśród autorów klasycystycznych wymienić należy przede wszystkim:
Klasycyzm w Polsce podzielić można na dwa okresy, zwane stanisławowskim oraz postanisławowskim. Warto zauważyć, że polska literatura klasycystyczna w dużej mierze związana była z aktualną problematyką historyczną. Do twórców tworzących w okresie stanisławowskim zaliczyć należy:
W okresie postanisławowskim twórcy klasycystyczni kontynuowali przyjęte tradycje gatunkowe. Najbardziej znani twórcy okresu postanisławowskiego to:
W Polsce głównymi ośrodkami klasycyzmu stały się Puławy i Warszawa. Klasycyzm europejski rozwinął się przede wszystkim we Francji. Czerpał ze źródeł antycznych, skąd zapożyczył większość zasad dotyczących twórczości. Należały do nich nie tylko umiłowanie jasności i precyzji przekazu, ale również chęć zachowania ładu, harmonii i odpowiedniego stylu. W nurcie klasycystycznym odnaleźć można wiele gatunków literackich, z których chętnie korzystali twórcy odnoszący się do tego prądu.