Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
Jan Kochanowski bez wątpienia jest jednym z najwybitniejszych poetów renesansu. W jego twórczości odnaleźć możemy liczne fraszki, treny, pieśni oraz psalmy. Poeta wzorował się w swoich dziełach na twórcach antycznych, nie stronił również od tematyki ściśle związanej z dziedzictwem kultury judeochrześcijańskiej - dzięki temu zapamiętany został jako wszechstronny artysta, wzór renesansowego humanisty.
Spis treści
Jan Kochanowski nie był pierwszą postacią, która tłumaczyła psalmy na język polski. Wcześniejsze wersje – jak np. psałterz stworzony dla św. Kingi czy Psałterz Królowej Jadwigi (zwany psałterzem floriańskim, dziełem pięknie zdobionym i do dziś budzącym podziw) - wykonywane były bardzo pieczołowicie już od XIII wieku.
Edycja przekładu w wykonaniu Jana Kochanowskiego ukazała się w Drukarni Łazarzowej w roku 1579 roku. Wydanie poprzedzone zostało dedykacją dla Piotra Myszkowskiego, biskupa Krakowskiego. Kochanowski uważał przekład psalmów za jedno ze swoich najwybitniejszych osiągnięć.
Psalm to pieśń modlitewna, liryczna, skierowana do Boga i wychwalająca jego potęgę. W Starym Testamencie znajduje się Księga Psalmów – stworzenie większości z nich przypisuje się królowi Dawidowi, a ich liczba wynosi 150. Psalmy biblijne stanowią wzór dla późniejszych wersji; głównie za sprawą swojej wyszukanej, lirycznej formy stanowią źródło uniwersalnych mądrości życiowych i czytywane mogą być poza kontekstem biblijnym, jako przykład doskonałej literatury.
Jest to wiersz stychiczny, średniówka występuje w nim po piątej sylabie. Składa się z dziewięciu strof, każda z nich po cztery wersy. Rymy obecne w utworze to rymy parzyste, żeńskie i zewnętrzne, gramatyczne („przygoda”, „szkoda”) oraz dokładne („pilnować”-„piastować”, „drogą”-„nogą”). Utwór przepełniony jest środkami stylistycznymi, które potęgują bogactwo artystyczne wiersza. Wśród nich wyróżnić możemy:
Mam obrońcę Boga,
Nie będzie u mnie straszna żadna trwoga.
Tyś nadzieja moja,
Iż Bóg nawysszy jest ucieczka twoja
Stąd wedla ciebie tysiąc głów polezę,
Stąd drugi tysiąc; ciebie nie dosięże
Ponieważ psalmy są utworami biblijnymi, z łatwością odnaleźć można w utworze również alegorie, których znaczenie posiada swoje trwałe miejsce w kulturze. W Psalmie 91 jest to lew, czyli alegoria majestatu, potęgi i władzy. Pojawienie się symbolu zła i szatana, czyli smoka, w utworze, podkreśla dodatkowo moc, którą zapewnia człowiekowi Bóg:
Na lwa srogiego bez obrazy wsiędziesz
I na ogromnym smoku jeździć będziesz.
Tematyka Psalmu 91 opiera się na wysławianiu boskiej potęgi oraz opieki, którą Stwórca obdarza człowieka. Treść utworu podzielić można na dwie części – pierwsza z nich jest opisem życia, które przebiega pod boską opatrznością. Człowiek, który powierzy swoje życie Bogu może liczyć na to, że uchroniony zostanie od niebezpieczeństw dnia codziennego („Ciebie on z łowczych obierzy wyzuje”), niespodziewanej śmierci („Na żadną trwogę ani dbaj na strzały”) czy groźnych chorób („I w zaraźliwym powietrzu ratuje”), a pod koniec życia może liczyć na zbawienie i miejsce w raju („W cieniu swych skrzydeł zachowa cię wiecznie”).
Druga część utworu skomponowana została w sposób, który przywołuje na myśl cytowanie słów samego Boga. Zabieg taki możliwy jest dzięki zastosowaniu wzmianki „Iżeś rzekł Pan” oraz wprowadzeniu cudzysłowu. Z tych partii tekstu możemy dowiedzieć się, że boska opatrzność czuwa nad człowiekiem w każdej godzinie jego życia:
Aniołom swoim każe cię pilnować,
Gdziekolwiek stąpisz, którzy cię piastować
Na ręku będą, abyś idąc drogą
Na ostry krzemień nie ugodził nogą.
Utwór kończy się słowami, w których Bóg zapewnia człowieka, że jeżeli ten będzie postępował zgodnie z jego wolą, może liczyć na wsparcie, pamięć o nim i ciągłą pomoc w trudach codziennego życia. Bóg – w słowach psalmu – zapewnia tym samym, że nigdy nie odtrąci ludzi, którzy postępują zgodnie z jego wolą:
Głos jego u mnie nie będzie wzgardzony,
Ja z nim w przygodzie; ode mnie obrony
Niech pewien będzie, pewien i zacności,
I lat szedziwych, i mej życzliwości!
Bóg jako opiekun człowieka to częsta rola jaką Stwórca przyjmuje w psalmach. Wszystkim osobom wierzącym w niego, tym, którzy żyją zgodnie z jego zasadami, ofiaruje całą swoją uwagę i wykorzystuje potęgę w celu ochrony swoich podopiecznych. Ze względu na nieograniczone możliwości zachęca on do tego, by dzielić się z nim swoimi potrzebami - jest bowiem w stanie nie tylko zapewnić bezpieczeństwo, ale również pocieszyć i wskazać właściwą drogę. W Psalmie 91 uwidoczniona została również siła boskiego wybaczenia. W wersach:
Iżeś rzekł Panu: "Tyś nadzieja moja",
Iż Bóg nawysszy jest ucieczka twoja
Bóg przedstawia siebie jako ucieczkę człowieka od zmartwień i trwogi. Tytułuje on człowieka swoją nadzieją - a więc istotą przez niego stworzoną i powołaną do życia, w której upatruje wielkich nadziei. Potęga boskiego stworzenia, również jako kreatora świata, jest częstym tematem twórczości Kochanowskiego - jednym z najpopularniejszych tego typu utworów jest hymn "Czego chcesz od nas, Panie", w którym podmiot liryczny dziwi się pięknu stworzonego świata i wychwala Boga - Stwórcę ładu natury. Podobną postawę w twórczości renesansowej można określić mianem humanizmu renesansowego, czyli poglądu zmierzającego do pogodzenia zasad renesansowej harmonii z ideą boskiego stworzenia. W sztuce wyrazem tego rodzaju rozmyślań są liczne przedstawienia wizerunku Boga-architekta, dzierżącego cyrkiel i precyzyjnie projektującego swoje dzieło.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.