Wisława Szymborska, fot: Jurek Holzer, TT News Agency / Alamy
Utwór Wisławy Szymborskiej „Gawęda o miłości ziemi ojczystej” został wydany w tomiku „Pytania zadawane sobie” w 1954 roku. Należy do nurtu liryki patriotycznej, chociaż miłość do ojczyzny jest przekazywana w swobodny, naturalny sposób. Ma formę osobistego wyznania podmiotu lirycznego, a nie podniosłego hymnu.
Spis treści
Opublikowany w 1954 roku tomik „Pytania zadawane sobie” jest drugim zbiorem Wisławy Szymborskiej, stworzonym w socrealistycznym okresie twórczości poetki. Pierwszym z nich jest debiutancki tomik „Dlaczego żyjemy” z 1952 roku. Idea literatury tego okresu odwoływała się do XIX-wiecznych wzorców prozy realistycznej i poezji społecznej. Poezja socrealistyczna miała być konwencjonalna i patetyczna oraz zgodna z socjalistyczną ideologią.
Socrealizm w polskiej literaturze został ogłoszony w 1949 roku podczas zjazdu Związku Zawodowego Literatów Polskich. Artyści zgadzali się tworzyć w tym nurcie z dwóch powodów. Duża część z nich faktycznie popierała komunizm. Pozostali musieli się podporządkować, ponieważ państwo miało całkowitą kontrolę nad publikowaną literaturą. Poeci tworzyli zgodnie z wytycznymi lub musieli podejmować się innej pracy i pisać tylko na własny użytek.
Tomik „Pytania zadawane sobie”, w porównaniu ze zbiorem „Dlaczego żyjemy”, odznacza się odstąpieniem od intensywnej agitacji. Tylko dwa utwory spełniają wszystkie wymagania formalne literatury socrealistycznej. W wierszu „Gawęda o miłości ziemi ojczystej” pojawiają się elementy agitacji („naród mój nie żałuje sił, walczy i tworzy, i nie uśnie”), które są jednak przełamane przez prostotę wyznania i bogactwo środków stylistycznych.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Wypowiada się również w imieniu jednostki, a nie tylko zbiorowości, co jest nietypowe dla poezji socrealistycznej. Pojawiają się więc czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednie zaimki („nie będę”, „odrzucam”, „naród mój”). Osoba mówiąca zabiera też głos w imieniu wszystkich Polaków, zastosowano czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej i odpowiednie zaimki („wkroczyliśmy”, „nad nami”).
Wiersz ma budowę stroficzną, składa się z sześciu zwrotek. Pięć z nich liczy osiem wersów, a jedna jest dziewięciowersowa. W utworze pojawiają się wersy ośmio- i dziewięciozgłoskowe. Wiersz jest bardzo rytmiczny, dzięki zastosowaniu rymów krzyżowych (abab).
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana, mimo posłużenia się prostym językiem. W wierszu pojawiają się liczne epitety („malutki los”, „okno wypalone”, „rozbite szkło”, „rozwiany dym”, „pustobrzmiące słowa”, „świetlnych lat”). Wypowiedź podmiotu lirycznego jest pełna metafor („malutki los naparstkiem pić”, „nie będę powalonym drzewem”, „a może łuk jeszcze się w łonie ziemi grzeje”, „pierścienie świetlnych lat nad nami”). Pojawiają się również liczne porównania („serce puste jak orzeszek”, „są jak okno wypalone”, „nie będę jak zerwana nić”). W wierszu zastosowano pytania retoryczne, skłaniające czytelnika do refleksji („może pradawny domu próg ten, którym wkroczyliśmy w dzieje?”, „i już nie szumi w chórze lasu?”). Obecne są apostrofy do ojczystej ziemi („ziemio ojczysta, ziemio jasna”).
Wiersz należy do liryki patriotycznej, podmiot liryczny przekazuje jednak te wartości w prosty, przystępny sposób. Nie wspomina o nazwiskach historycznych bohaterów, brakuje patosu i rozpamiętywania ofiar walk o niepodległość ojczyzny.
Celowe jest zastosowanie określenia „gawęda”. Jest to gatunek wzorowany na ustnych opowiadaniach, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Charakteryzuje się swobodną kompozycją i licznymi zwrotami do adresata, mającymi podtrzymać jego uwagę. Utwór jest bezpośredni i prosty w swoim przekazie, dlatego zyskał dużą popularność wśród czytelników. Wiersz ma formę osobistego wyznania podmiotu lirycznego, który jest patriotą i chce działać dla dobra ojczyzny.
W pierwszej strofie pojawia się opis tytułowej miłości ziemi ojczystej. Osoba mówiąca mówi o tak wzniosłych kwestiach w prosty sposób, unika moralizowania i patosu. Przyznaje, że bez miłości ojczystego kraju można żyć, ale taka egzystencja jest jednak jałowa i nie ma żadnego celu. Człowiek pozbawiony uczuć patriotycznych tylko istnieje, a nie naprawdę żyje. Osoba, która nie odczuwa żadnej więzi z rodzinnym krajem jest pozbawiona stabilnego systemu wartości. Czuje się zagubiona, poszukuje wciąż prawdy i stałości, ale ich nie znajduje. Zachwyca się słabym blaskiem próchna, a nie jest w stanie dostrzec światła słonecznego. Człowiek, który nie jest patriotą, wiele traci, jest opuszczony i żyje w pustce. Polak, wyrzekający się własnych korzeni, jest jak rozbite szkło czy zerwana nić, traci wartość i poczucie tożsamości.
Podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do ojczystej ziemi. Obiecuje, że nigdy nie będzie jak powalone drzewo, pozbawione korzeni. Przysięga zachować postawę patriotyczną niezależnie od tego co wydarzy się w jego życiu.
Osoba mówiąca odnosi się do przeszłości i przyszłości Polski. Ziemia kryje w sobie ślady po przodkach, szczątki ich ciał i posiadane przez nich przedmioty. W codziennym otoczeniu zapisane są symbole przeszłości, trzeba jednak potrafić je dostrzec. Ojczyzna to nie tylko historia i tradycja, ale też kolejne pokolenia. Dzieciom należy przekazać silny kraj, który będą w dalszym ciągu rozwijać. Najmłodsze pokolenie musi nauczyć się sprawiedliwości i równości, aby tworzyć godną przyszłość narodu.
Postawa patriotyczna to wartość, którą dziedziczy się po przodkach i należy przekazać dzieciom. Trzy pierwsze strofy stanowią całość kompozycyjną i kończą się puentą („można nie kochać cię – i żyć, ale nie można owocować”), stanowiącą główne przesłanie utworu. Pozostałe zwrotki nawiązują do korzeni patriotycznej postawy i polskiego narodu. Cały utwór podsumowują cztery ostatnie wersy, mówiące o nierozerwalnym związku między przeszłością a przyszłością oraz obietnicy podmiotu lirycznego, wobec ojczyzny.
Aktualizacja: 2024-06-27 21:34:22.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: kontakt@poezja.org. Bardzo dziękujemy.