Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
Utwór Jana Kochanowskiego „Do snu” został wydany w zbiorze „Fraszki. Księgi wtóre” w 1584 roku. Wiersz ma charakter filozoficzno-refleksyjny. Poeta zawarł w nim swoje przemyślenia na temat snu, który przygotowuje człowieka do śmierci.
Spis treści
Fraszka składa się z szesnastu wersów, został napisany jedenastozgłoskowcem, często stosowanym w twórczości Kochanowskiego. Do snu to utworem stychicznym, poeta nie zastosował podziału na strofy. Na rytm wpływają rymy żeńskie parzyste (aabb).
Fraszka należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Ze względu na światopogląd, podmiot liryczny można utożsamiać z samym Janem Kochanowskim. Fraszki stanowiły wyraz jego przemyśleń na temat egzystencji człowieka, roli Boga i relacji międzyludzkich.
Warstwa stylistyczna utworu jest bogata. Opis nabiera plastyczności, dzięki epitetom („jasny dzień”, „śmiertelne ciało”, „przyszłego wieka”). Pojawiają się również porównania („a jako koła w społecznym mijaniu, czynią dźwięk barzo wdzięczny ku słuchaniu”). Poeta zastosował również uosobienia, przedmioty i zjawiska nabierają cech ludzkich („jasny dzień wychodzi z morza”, „wolno jej w niebie gwiazdom się dziwować”, „dusza sobie niech pobuja mało”). Utwór ma formę rozbudowanej apostrofy do snu, który również został spersonifikowany („śnie, który uczysz umierać człowieka”). Na rytm fraszki wpływają anafory, kilka wersów rozpoczyna się od słów „chce li”, „albo”, „i” oraz „a”. Poeta zastosował paralelizmy składniowe, wersy od piątego do ósmego są bardzo podobnie zbudowane. Ze względu na czas powstania, można zauważyć archaizmy („chce li”, „spornym biegom”, „barzo wdzięczny”, „nacieszy nieboga”, „tęsknice nie czuje”).
Osoba mówiąca zwraca się do snu, który nabiera cech i zachowań ludzkich. Nie jest on jednak przedstawiony tylko jako czas odpoczynku po codziennym wysiłku.
Według podmiotu lirycznego sen to forma przejściowa między życiem a śmiercią. Człowiek przez nocny wypoczynek, przygotowuje się do snu wiecznego, przejścia w inną formę istnienia. Osoba mówiąca jest prawdziwym człowiekiem renesansu, czerpie ze światopoglądu antycznego.
Charakterystyczna jest starożytna koncepcja rozdzielenia duszy i ciała. Antyczni filozofowie wierzyli, że ciało jest ułomnym więzieniem dla nieśmiertelnej duszy. Całe zło wynika z ograniczeń związanych z cielesną powłoką, pełną zwodniczych zachcianek i słabości. Podmiot liryczny, podobnie jak myśliciele antyczni, wierzy, że podczas snu dusza może opuszczać ciało. Osoba mówiąca jest zafascynowana snem, tylko w ten sposób duch pozbywa się ograniczeń i swobodnie wędruje.
Nocne podróże duszy pozwalają zobaczyć miejsca, których podmiot liryczny nie ujrzy w rzeczywistości. Odwiedza nadmorskie brzegi, wieczorne zorze, krainy skute śniegiem i lodem oraz gorące pustynie. Dusza pozbawiona ograniczeń cielesnych może dotrzeć wszędzie, a nawet podziwiać ciała niebieskie. Gwiezdne podróże również stanowią nawiązanie do antycznej wizji wszechświata często pojawiającej się w utworach renesansowych. Według tej koncepcji świat składa się z dziewięciu sfer gwiezdnych.
Podmiot liryczny nawiązuje do harmonijnych dźwięków, które te sfery wydają z siebie podczas krążenia. W utworach Kochanowskiego motywy antyczne i światopogląd chrześcijański nie wykluczają się, ale wzajemnie uzupełniają. Podróż duszy jest też czasem odpoczynku dla ciała. Stanowi to przygotowanie do śmierci, będącej przeznaczeniem każdego człowieka. Podmiot liryczny wypowiada się na ten temat spokojnie, jest pogodzony z ludzkim losem i faktem przemijania. Śmierć pełni rolę głębszego snu, dlatego człowiek nie powinien się jej obawiać.
Dusza i ciało są przedstawione w utworze jako samodzielne, pełnoprawne byty. Nabierają cech ludzkich podobnie jak opisywana przez podmiot liryczny przyroda. Możliwość rozdzielenia duszy od ciała nie została przedstawiona jako fakt, osoba mówiąca dopuszcza taką możliwość, jednak nie ma pewności. Podmiot liryczny stara się skłonić czytelnika do refleksji nad ludzką naturą i wyciągnięcia własnych wniosków. Nie narzuca swojego światopoglądu, a jedynie próbuje wywołać dyskusję.
Utwór „Do snu”, podobnie jak wiele innych fraszek Kochanowskiego, ma charakter filozoficzno-refleksyjny. Poeta był zdeklarowanym stoikiem, dlatego w jego wierszach dostrzegalny jest silny wpływ filozofii stoickiej. Ten nurt nakłaniał do zachowania spokoju, niezależnie od sytuacji życiowej. Według stoików człowiek nie powinien ulegać euforii ani rozpaczy. Podmiot liryczny jest pogodzony, nie tylko ze zmiennym losem, ale też śmiercią. Człowiek przez całe życie przygotowuje się do zgonu, ponieważ codziennie zapada w sen.
W utworach epoki renesansu, śmierć nie była przedstawiona w szokujący, przerażający sposób. Po czasach średniowiecza, gdy społeczeństwo żyło w ciągłym lęku przed zakończeniem swojej ziemskiej egzystencji, renesansowi humaniści skupili się na człowieku i odpowiednim wykorzystywaniu czasu, otrzymanego od Boga. Podmiot liryczny podchodzi do śmierci ze spokojem, jest osobą dojrzałą i gotową na przejście w inną formę istnienia.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.