Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
„Pieśń IX” Jana Kochanowskiego „Nie porzucaj nadzieje” wydano w zbiorze „Pieśni. Księgi wtóre” w 1586 roku. Utwór ma charakter refleksji nad losem człowieka. Widoczny jest silny wpływ filozofii stoickiej, pod której wpływem pozostawał autor.
Spis treści
Utwór przypomina swoją kompozycją pozostałe pieśni Kochanowskiego. Budowa pieśni jest regularna, składa się z siedmiu czterowersowych zwrotek. Dwa pierwsze wersy zwrotki mają po siedem sylab, a dwa ostatnie - po jedenaście. Rytm nadają też rymy parzyste (aabb).
Utwór jest przykładem liryki zwrotu do adresata. Podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do swoich słuchaczy, ale też czuje się częścią zbiorowości („z nas Fortuna w żywe oczy szydzi”). Pojawia się więc wiele czasowników w drugiej osobie liczby pojedynczej oraz rozkaźniki („nie porzucaj nadzieje”, „patrzaj”, „nie miej za stracone”). Podmiot liryczny jest mędrcem, filozofem, ze względu na światopogląd, można utożsamiać go z samym Kochanowskim.
Utwór jest melodyjny, napisany prostym językiem, dzięki czemu prosty do zrozumienia. Dla współczesnego czytelnika, jedyną trudnością są archaizmy, wynikające z czasu powstania pieśni („z nienagła”, „odmianę naprędszą”, „być jednakie”). Warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna. Pojawiają się głównie epitety („piękny dzień”, „zimne czasy”, „rozliczne barwy”, „żywe oczy”). Poeta wzbogacił opis, również przez porównania („patrzaj teraz na lasy, jako prze zimne czasy”). Autor zastosował paralelizmy składniowe, każda strofa ma formę zdania. Nie pojawiają się, typowe dla pieśni Kochanowskiego, wykrzyknienia czy pytania retoryczne. Kompozycja jest harmonijna, sprawia wrażenie monotonii. Nawiązuje to do filozofii stoickiej, której wyrazem jest pieśń.
Podmiot liryczny nawołuje czytelników do zachowania spokoju, niezależnie od sytuacji, w której się znajdą. Jest to nawiązanie do filozofii stoickiej, która nakłaniała do osiągania wewnętrznej równowagi, opierania się skrajnym uczuciom.
Nastawienie podmiotu lirycznego wynika ze zmienności ludzkiego losu. Jednego dnia można przeżywać ogromne szczęście, a następnego mierzyć z osobistą tragedią. Osoba mówiąca twierdzi jednak, że z każdej sytuacji istnieje wyjście. Wszystkie niepowodzenia czy nieszczęścia przemijają, należy wyciągnąć z nich naukę i skupić się na teraźniejszości. Niezależnie od przeszłości, zawsze nadchodzi kolejny dzień, który można uczynić lepszym.
W kolejnych strofach, podmiot liryczny opisuje wiosenne przebudzenie przyrody. Zimą drzewa były pozbawione liści, jednak po mrozach zawsze nadchodzi wiosna. Rośliny z powrotem pokrywają się kolorowymi kwiatami i liśćmi, wszystko powraca do życia. Ten naturalny cykl natury można odnieść do losów człowieka. Jest to obrazowe przedstawienie zmienności ludzkiej egzystencji. Człowiek zależy od humorzastej Fortuny, która kieruje jego losem. Jest to jedno z wielu odwołań do antyku, obecnych w utworach Kochanowskiego, ponieważ Fortuna jest mitologiczną boginią. Poeta łączył w swojej twórczości mitologię z religią chrześcijańską, które jego zdaniem się nie wykluczały.
Po nawiązaniu do Fortuny, podmiot liryczny zwraca się do Boga, który jest najważniejszą opoką człowieka, szukającego oparcia. Odwołanie do świata natury wyznacza kierunek, w którym powinni zmierzać czytelnicy, aby osiągnąć spokój i harmonię. Rolą człowieka jest życie w zgodzie z przyrodą, jej odwieczny rytm wprowadza porządek w jego życiu.
Podmiot liryczny twierdzi, że należy zachować umiar zarówno w radości, jak i w smutku. Takie podejście chroni człowieka przed rozczarowaniami i zgorzknieniem, wynikającym ze zbyt wysokich oczekiwań. Osoba rozwijająca się duchowo rozumie, że niesprzyjający los prędzej, czy później przeminie. Człowiek nigdy nie wie, kiedy jego życie odmieni się na lepsze, dlatego musi zaufać boskim planom i spokojnie czekać na łatwiejsze czasy. Podmiot liryczny jest optymistą, osiągnął wewnętrzną harmonię i pokłada nadzieję w Bogu.
Jan Kochanowski był prawdziwym człowiekiem renesansu, w swojej twórczości często nawiązywał do wzorców antycznych. Jedną z najczęściej pojawiających się w jego utworach koncepcji, była filozofia stoicka. Stoicy dążyli do osiągnięcia całkowitego spokoju, stanu obojętności na zmienny los. Podmiot liryczny na pierwszym miejscu stawia cnotę, która jest trwała, w odróżnieniu od dóbr materialnych. Tylko prawdziwa cnota jest w stanie przetrwać najtrudniejsze czasy.
Podmiot liryczny to człowiek mądry, doświadczony życiowo, potrafiący czerpać radość z małych rzeczy. Nie odnosi się do ludzi z wyższością, życzliwie próbuje przekazać swoim słuchaczom receptę na spokojne i szczęśliwe życie. Czuje więź ze zwykłym człowiekiem, zna doskonale jego problemy i słabości. Podmiot liryczny nie posługuje się w swojej wypowiedzi wyszukanymi metaforami, używa prostego, zrozumiałego języka. Życiowe mądrości są przekazywane za pomocą aforyzmów („Nie porzucaj nadzieje, jakoć sie kolwiek dzieje”, „Nic wiecznego na świecie, radość sie z troską plecie”, „Lecz na szczęście wszelakie serce ma być jednakie”, „Ty nie miej za stracone, co może być wrócone”).
Postać mitologicznej bogini Fortuny i filozofia stoicka nie są jedynymi elementami antycznymi w utworze. Poeta nawiązuje do przemyśleń Heraklita na temat przemijania. Pojawia się motyw panta rhei (wszystko płynie). Wszystko w życiu przemija, tak samo rzeczy dobre, jak i złe. Heraklit uznawał zmianę za centrum wszechświata. Obrazował on swoją myśl za pomocą porównania do wody płynącej w rzece. Niemożliwe jest wejście dwa razy do tej samej rzeki, ponieważ znajduje się w niej już całkiem inna woda. Upływ czasu jest naturalną koleją rzeczy, z którą człowiek musi się pogodzić. Nie można więc pogrążać się w euforii, ponieważ każde szczęście stanie się przeszłością. Podobnie, nie warto rozpaczać, należy zachowywać umiar w cierpieniu.
Podmiot liryczny jest świadomy, że ból przemija i próbuje uświadomić to czytelnikowi. Człowiek zawsze musi sięgać swoją myślą głębiej, nie może przyjmować niczego za stałe i pewne, ponieważ Fortuna w jednej chwili potrafi zmienić całe ludzkie życie.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.