Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
Fraszka Jana Kochanowskiego „Raki” została wydana w zbiorze „Fraszki. Księgi pierwsze” w 1584 roku, krótko przed śmiercią autora. Należy do najbardziej wyjątkowych utworów poety, który można czytać zarówno z lewej strony na prawą, jak i z prawej na lewą. Jest to fraszka o tematyce miłosnej i obyczajowej.
Spis treści
Fraszka jest żartem poetyckim i wyrazem kunsztu artystycznego poety. W rzeczywistości składa się z dwóch utworów, w zależności od strony czytania. Taki zabieg nazywa się versus cancrini. Utwory, stworzone według tego wzorca, charakteryzują się możliwością czytania każdego wersu tradycyjnie oraz wspak. Ta metoda była stosowana już w starożytności, gdy przemycano w ten sposób treści niecenzuralne, kontrowersyjne lub żartobliwe. Wyjątkową cechą fraszki jest zachowanie tej samej kompozycji, niezależnie od strony odczytywania utworu.
Poeta nie zastosował podziału na strofy, jest to wiersz stychiczny, składający się z dziesięciu wersów. Został napisany jedenastozgłoskowcem ze średniówką po piątej sylabie. W dziewięciu wersach szóstą sylabę stanowi „nie”, co potwierdza oparcie całej fraszki na zaprzeczeniu.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej („folgujmy”, „miłujmy”), ponieważ osoba mówiąca utożsamia się z adresatem - mężczyznami. Niezależnie od strony czytania pojawiają się rymy żeńskie parzyste (aabb).
Ze względu na koncentrację treści, warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna. Dominują paralelizmy składniowe, związane z obecnością partykuły „nie” w środku wersu oraz powtórzenia („miłości pragną nie pragną tu złota”).
Dzieło czytane w tradycyjny sposób stanowi pochwałę kobiet. Podmiot liryczny nakłania mężczyzn, aby traktowali je z szacunkiem, dbali o nie, zachowywali wierność. Kobiety są stawiane za wzór cnót, posiadają same pozytywne cechy. Niewiasty chcą tylko prawdziwej miłości, nie zwracają uwagi na dobra materialne, są stałe w uczuciach i wierne. Kierują się prawdą, nigdy nie kłamią. Kobiety potrafią rozsądnie gospodarować majątkiem, nie tracą pieniędzy na zbytki.
Podmiot liryczny przekonuje, że zna płeć żeńską od lat, dlatego czytelnicy mogą wierzyć w jego słowa. Podczas czytania wspak, przesłanie fraszki jest całkowicie odwrotne. Utwór stanowi wtedy ostrą krytykę kobiet. Podmiot liryczny zapewnia, że ceni sobie szczerość, nie chce wprowadzić adresatów utworu w błąd. Pisze, aby służyć społeczeństwu, a nie zdobyć sławę czy zgromadzić majątek. Każdy wers stanowi opis kolejnej z wad kobiet. Są one rozrzutne, nie cenią sobie prawdziwej miłości, a jedynie korzyści materialne. Kobiety wciąż kłamią, zdradzają swoich partnerów, ich uczucia są niestałe. Podmiot liryczny stwierdza, że niewiasty nie szanują samych siebie, a co dopiero kogoś innego. Osoba mówiąca nakłania mężczyzn do opierania się manipulacjom kobiet, daje im prawo do niewierności, ponieważ nie mogą liczyć na szczere uczucia ze strony swoich partnerek.
Utwór nie jest jednoznacznie obraźliwy ani dla kobiet, ani dla mężczyzn. Podmiot liryczny zmienia swoje podejście do obu płci, w zależności od ich zachowania i wartości, którymi się kierują. Osoba mówiąca zdaje sobie sprawę, że na świecie istnieją kobiety dobre i złe, nic nie jest wyłącznie negatywne lub pozytywne.
Dzieło jest przemyślanym studium relacji damsko-męskich, których motywem bywa nie tylko prawdziwe uczucie, ale często też korzyści materialne. Fraszka jest przykładem żartu poetyckiego, wpisującego się w nurt dworski. Służyła zabawie, mogła być opowiadana w towarzystwie jako zagadka. W ciekawy sposób ukazuje przewrotność ludzkich charakterów.
Tytuł utworu jest częścią literackiego żartu, który może sugerować czytelnikowi, jaki zabieg zastosował poeta. Raki są znane z chodzenia wspak, a bohaterami utworu nie są zwierzęta, lecz ludzie. Kochanowski fraszką wyprzedził swoją epokę. Jest to dzieło renesansowe, ale koncept, na którym została oparta konstrukcja, przypomina wiersze epoki baroku, mające na celu przede wszystkim zaskoczenie czytelnika.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.