Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
Utwór Jana Kochanowskiego „Pieśń XIX Ksiąg wtórych” znany jest również pod tytułami „Pieśń o dobrej sławie” i „Jest kto, co by wzgardziwszy”. Pieśń ma na celu przybliżenie pojęcia dobrej sławy, wyraża refleksję na temat doczesności i przemijania. Mówi o obowiązkach każdego obywatela, jest źródłem wskazówek dla prawego człowieka.
Spis treści
Pieśń ma budowę regularną, składa się z sześciu czterowersowych strof. Utwór został napisany trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie. Rytm nadają rymy żeńskie parzyste w układzie aabb ccdd itd. Na rytmizację mają też wpływ przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu. Charakterystyczną cechą jest także nagromadzenie samogłosek „e” w słowach kończących wers, które oddziałuje na intonację utworu.
Pieśń należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny wprost wyraża swoje przemyślenia. Wypowiada się w imieniu zbiorowości, której próbuje przekazać swoją filozofię życiową. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej i odpowiednie zaimki osobowe („po nas tu zostało”, „nie chciał nas”, „dał nam”, „chciejmy”, „służmy”). Jednocześnie osoba mówiąca jest wyjątkową jednostką, która wyróżnia się z tłumu, stawia się w roli nauczyciela. Udowadnia to drugi wers utworu: „chciał ze mną dobrą tylko sławę mieć na pieczy”.
Mimo podniosłej tematyki, warstwa stylistyczna utworu jest dość uboga. Pieśń ma skłaniać czytelnika do refleksji, o czym świadczą pytania retoryczne („Aby imię przynamniej po nas tu zostało?”, „Azaby go lepiej dał w cieniu darmo potem?”). Podmiot liryczny próbuje wpłynąć na odbiorcę przez czasowniki w trybie rozkazującym („służmy”, „uderz”). Pojawiają się również epitety („doczesne rzeczy”, „poczciwej sławie”, „dobre obyczaje”, „pięknej swobody”). Poeta zastosował apostrofę „a ty, coć Bóg dał siłę i serce po temu”. Utwór powstał w czasach renesansu, dlatego pojawiają się liczne archaizmy („zstawa”, „słusze”, „frymarczy na sławę żywotem”, „bestyjami”, „przeto”).
Utwór jest próbą wyznaczenia godnej drogi życiowej. Podmiot liryczny nakłania do sięgania myślą poza dobra materialne, kierowania się wyższymi wartościami. Próbuje zachęcić czytelnika do zastanowienia się nad celem życia, wyznawanym systemem wartości.
Osoba mówiąca podkreśla, że wszystkie dobra są tylko nietrwałymi przedmiotami, które muszą przeminąć. Popularność również nie jest wieczna, każdego człowieka czeka zapomnienie. Nieśmiertelne jest tylko „imię”, które ludzie pozostawiają po sobie. Podmiot liryczny stawia się w roli nauczyciela, bezpośrednio daje wskazówki innym. Jest człowiekiem doświadczonym, ma wiele refleksji na temat życia, którymi chce się podzielić. Daleki jest jednak od wywyższania się, podchodzi do adresatów utworu z empatią, ma dobre intencje.
Poeta stara się wytłumaczyć, na czym polega cnota „dobrej sławy”. Osoba mówiąca przypomina, że Bóg stworzył człowieka jako całość, dał mu nie tylko ciało, ale też rozum i umiejętność mówienia. Właśnie zdolność myślenia i wyrażania swoich refleksji czyni człowieka wyjątkowym, pozwala pozostawić po sobie dobre imię. Ludzie powinni korzystać z daru, otrzymanego od Boga, starać się służyć jak najlepiej społeczeństwu i ojczyźnie. Sztuką jest odnalezienie swojego talentu, wyróżniających cech i używanie ich dla dobra innych.
Patriotyzm to nie tylko walka zbrojna. Na niej powinny skupiać się osoby odważne, silne fizyczne, które są w stanie do samego końca bronić ojczystego kraju i wyznawanej wiary. Nie mniej wartościowe są osoby posiadające rozległą wiedzę i umiejętności oratorskie. Mogą one nauczać innych, propagować dobre obyczaje, wychowywać kolejne pokolenia.
Do takich osób należy podmiot liryczny, który stara się przez swoją sztukę wpłynąć na społeczeństwo. Dobry mówca za pomocą swoich zdolności może pełnić rolę mediatora, zażegnywać konflikty, pomagać w zachowaniu pokoju i wzajemnego zrozumienia. Podmiot liryczny gloryfikuje odwagę i gotowość do oddania życia za słuszną sprawę. Lepiej jest umrzeć broniąc najważniejszych wartości, niż przemknąć przez życie niezauważonym.
Osoby niezaangażowane w sprawy społeczne nie wykorzystują odpowiednio otrzymanych od Boga darów, najbardziej cenią sobie ciszę i spokój. Nie zostawiają po sobie „dobrej sławy”, ich życie jest pozbawione celu i sensu.
Podmiot liryczny na pierwszym miejscu stawia patriotyzm, poszanowanie narodowych tradycji, godność osobistą. Każdy powinien zabiegać o swoje dobre imię, aby poczuć się w pełni człowiekiem. Ludzie niedbający o wyższe wartości są zaledwie „bestyjami”, brakuje im człowieczeństwa.
Utwór jest jedną z pieśni o poważniejszej tematyce. Nie wychwala beztroskiego korzystania z życia, akceptowania wszystkich kolei losu, poszukiwania szczęścia, niezależnie od sytuacji. Pieśń nie porusza epikurejskiego motywu carpe diem, nie stanowi pochwały hedonizmu. Utwór koncentruje się na kwestiach cnoty, odwagi, walecznego męstwa. Życie doczesne nie jest w pieśni przedstawione jako wartość sama w sobie. Większość jego elementów jest mało istotna, przemijająca, niewarta zbytnich zabiegów. Należy skupić na wartościach ponadczasowych, które nie są ulotne, przetrwają dłużej, niż życie człowieka.
Podmiot liryczny nie koncentruje się na sławie, rozumianej jako popularność w swoim środowisku. Na pierwszym miejscu stawia „dobrą sławę”, która jest znacznie szerszym pojęciem. Obejmuje dobre imię, stały system wartości, wypracowany przez wszystkie życiowe doświadczenia. Należy żyć tak, aby dawać dobry przykład kolejnym pokoleniom Polaków, które będą naśladować swoich przodków. Gromadzenie dóbr materialnych i dbanie o ciało powinny być tylko dodatkiem do ludzkiej egzystencji, a nie jej celem.
Podmiot liryczny piętnuje nieetyczne zachowania, kierowanie się wyłącznie instynktami i chwilowymi zachciankami odbiera człowieczeństwo. Obżarstwo i pijaństwo to ciężkie grzechy, które upodabniają człowieka do zwierzęcia, niewyznającego żadnych wartości. Bóg dał człowiekowi pierwszeństwo wśród innych istot, dlatego ludzie powinni udowadniać swoim postępowaniem, że zasłużyli na ten dar.
Człowiek nie ma wykorzystywać łask bożych dla swoich własnych korzyści. Otrzymane zdolności i talenty powinny przyczyniać się do rozwoju całego społeczeństwa, a nie tylko jednostki. Jest to odwołanie do biblijnej przypowieści o talentach. Dobry sługa pomnaża otrzymane od swojego pana talenty, a nie zachowuje je dla siebie, bojąc się straty. Człowiek, który nie wykorzystuje swoich zdolności przypomina służącego, który zakopał majątek w ziemi, zamiast pracować, aby go zwiększyć. Każdy powinien czerpać jak najwięcej z otrzymanych od Boga łask, ponieważ w ten sposób wyraża wdzięczność stwórcy.
Obojętność i bezczynność są jednymi z najczęstszych grzechów, piętnowanych zarówno w biblijnej przypowieści, jak i w utworze Jana Kochanowskiego. Talentem można określić nie tylko umiejętność, ale nawet cechę charakteru, każdą okoliczność, z której można wyciągnąć korzyści. Prawdziwy patriota służy społeczeństwu w miarę swoich możliwości, nie tylko oddając życie, ale też ofiarując swoje zdolności dla dobra innych.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.