Ignacy Krasicki, Per Krafft (starszy), około 1767
Utwór „Przyjaciel” został wydany w zbiorze „Bajki i przypowieści” Ignacego Krasickiego. Bajka była gatunkiem często wykorzystywanym w epoce oświecenia, ze względu na swój moralizatorsko-dydaktyczny charakter. Autor chciał połączyć funkcję rozrywkową z edukacyjną, obnażyć wady swoich rodaków i skłonić ich do poprawy postępowania i przemyślenia systemu wartości. Na początku swojej twórczości Krasicki tworzył krótkie bajki epigramatyczne, liczące zaledwie kilka wierszy. Utwór „Przyjaciel” należy do bajek narracyjnych, ponieważ jest dość długi i posiada bardziej rozbudowaną fabułę. Stanowi pesymistyczną refleksję na temat fałszywej przyjaźni, przestrzega przed naiwnością i nadmiernym zaufaniem.
Spis treści
Utwór został napisany w stylu ptotocznym, gawędziarskim. Osoba mówiąca opowiada historię tak, jakby przekazywała plotki swojemu znajomemu. Narrator jest świadkiem rozmowy dwóch przyjaciół, nie ujawnia swojej obecności w utworze, pełni rolę bezstronnego obserwatora. Jest wszechwiedzący, ma świadomość, jak zakończyła się opisywana historia. Cała bajka ma charakter dialogu, przez co nabiera cech dramatu. Nie pojawia się wyrażony wprost morał, ale na podstawie ostatniego wersu, czytelnik może wysnuć jasne wnioski. Autor nie określił konkretnego czasu i miejsca akcji, utwór jest uniwersalny.
„Przyjaciel” to bajka narracyjna, ma formę bardzo zwięzłej noweli, przedstawia prostą sytuację. Liczba bohaterów również jest mocno ograniczona, pojawia się tylko dwóch mężczyzn oraz ukochana jednego z nich, o której czytelnik dowiaduje się z ich rozmowy. Bajki narracyjne spopularyzował w XVII wieku Jean de La Fontaine.
Utwór składa się z ośmiu wersów, co odróżnia go od bajek epigramatycznych, zazwyczaj posiadających ich jedynie cztery. Występują rymy parzyste w układzie abab.
Jedną z charakterystycznych cech bajek jest prostota, dlatego nie pojawia się bogactwo środków stylistycznych. Poeta zastosował jedynie epitety („ostatniej potrzebie”, „piękną Irenę”, „miły przyjacielu”). Język utworu jest prosty, zrozumiały dla każdego czytelnika.
Bohaterami utworu są dwaj przyjaciele - Damon i Aryst. Poeta chciał nadać bajce jak najbardziej uniwersalny charakter, dlatego posłużył się imionami często pojawiającymi się w literaturze XVII i XVIII wieku, zwłaszcza w sielankach, satyrach czy komediach.
Damon ma ogromne zaufanie do Arysta, dlatego prosi go o pomoc w trudnej sytuacji. Jest zakochany w Irenie i marzy o zdobyciu jej ręki, jednak nie może przekonać kobiety i jej rodziców, że jest dobrym kandydatem na męża. Traktuje swoje uczucie bardzo poważnie, zwraca się do Arysta słowami „ratuj mnie, przyjacielu, w ostatniej potrzebie”. Jest to dla niego sprawa życia i śmierci. Damon wyraża się w dramatyczny sposób, jest zdesperowany i traktuje przyjaciela jak ostatnią deskę ratunku.
Widoczna jest nadmierna emocjonalność mężczyzny, wrażliwość, która nie pozwala mu stawić czoła wyzwaniu. Aryst oczywiście nie odmawia koledze pomocy, zgadza się z nim pójść do rodziców Ireny i pomóc mu ich przekonać. Zapewnia, że bardzo zależy mu na szczęściu przyjaciela i zrobi wszystko, żeby sprawy ułożyły się jak najlepiej. Okazuje się jednak, że zamiary mężczyzny nie do końca były szczere. Aryst robi tak dobre wrażenie na rodzicach kobiety, że sam bierze ją za żonę.
Morał utworu nie jest wyrażony wprost, ale można go z łatwością wyczytać z treści utworu. Wizja małżeństwa z Ireną sprawiła, że Aryst zapomniał o przyjaźni, która podobno łączyła go z Damonem. Postawił kobietę na pierwszym miejscu, nie zważając na uczucia nieszczęśliwie zakochanego mężczyzny. Przyjaźń okazała się nie być tak wielką wartością, jak deklarował Aryst.
Zważając na zakończenie utworu, można zauważyć fałsz bijący ze słów Arysta. Deklarował Damonowi, że „tobie z duszy sprzyjam, miły przyjacielu”. Okazało się, że były to puste słowa. Wzniosłe słowa nie zawsze niosą za sobą prawdziwe zaangażowanie i szczere intencje. Fałszywi przyjaciele są groźniejsi niż wrogowie, ponieważ mogą wykorzystać zaufanie drugiej osoby.
Bajka nie jest jednak jednoznaczną krytyką postępowania Arysta. Nieszczera przyjaźń i wykorzystywanie innych dla swoich korzyści jest moralnie naganne, ale nie tylko on ponosi winę za zaistniałą sytuację. Postępowanie Damona również nie zasługuje na pochwałę. Mężczyzna nie potrafił się odnaleźć w świecie, poszukiwał pomocy, zamiast samemu stawić czoła wyzwaniu. Jego nieśmiałość, niezaradność i przesadna wrażliwość sprawiły, że został wykorzystany przez silniejszego konkurenta. Kobieta i jej rodzice uznali przebojowego i zaradnego Arysta za lepszego kandydata na męża.
Damon sam doprowadził się do wyśmiania i porażki. Należy liczyć się z tym, że na świecie są osoby bezwzględne, czerpiące korzyści ze słabości innych. Gdyby Damon zdobył się na odwagę i nie prosił fałszywego przyjaciela o pomoc, być może Irena doceniłaby jego starania. Sytuacja miała szansę zakończyć się pomyślnie, ale Damon sam postawił się w roli tchórza i w porównaniu z odważnym Arystem, został oceniony niekorzystnie. Poeta przestrzega, że trzeba nauczyć się żyć w okrutnym świecie, aby nie stawiać się w roli ofiary, ale realizować założone cele.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:57:38.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.