Bajka to jeden z wielu gatunków, które przynależą do epiki. We współczesnym odbiorze bardzo często mylone są z baśnią, mimo że oba gatunki posiadają charakterystyczne, wyróżniające je, cechy. Bajki, ze względu na swoją dydaktyczną funkcję, występowały często w literaturze Oświecenia.
Definicja bajkiCechy bajekRodzaje bajekBajki Ignacego Krasickiego
Definicja bajki
Bajka to krótki utwór wierszowany, który posiada fabułę i kończy się morałem, a więc pewnym pouczeniem. Bajki mają charakter dydaktyczny – służą przede wszystkim zilustrowaniu zachowań, sytuacji lub okoliczności, z których należy wyciągnąć wnioski.
Cechy bajek
Bajki, jako wierszowane, krótkie utwory, posiadają kilka cech, za sprawą których łatwo odróżnić je od pozostałych gatunków, przede wszystkim od baśni. Cechami tymi są:
- Struktura – bajka składa się z trzech części: wprowadzenia do opisywanej problematyki, fabuły właściwej oraz morału, który pozwala na zrealizowanie dydaktycznych właściwości bajki.
- Antytezy – jedną z najbardziej charakterystycznych cech bajek są uwidaczniające się w niej antytezy, a więc zestawione ze sobą na zasadzie kontrastu zjawiska lub zachowania. Bardzo często w bajkach przedstawiane są charaktery skrajnie dobre lub skrajnie złe. Tego rodzaju rozwiązanie pozwala na pełniejsze zobrazowanie poruszanej problematyki.
- Bohaterowie zwierzęcy – w bajkach wiele zachowań i cech prezentowane jest przy pomocy historii o spersonifikowanych zwierzętach. Tym samym wielu bajkach pojawiają się postaci lisa, który jest przebiegły, bezbronnych i naiwnych owiec, bezwzględnego i okrutnego wilka czy silnego i władczego lwa
- Zwięzłość – bajki są krótkim utworem literackim o ustalonej strukturze, zatem przekaz w nich zawarty musi być jak najbardziej czytelny i zrozumiały. W bajkach unika się długich opisów bohaterów (te zastępują m.in. wizerunki zwierząt o konkretnych, łatwych do zrozumienia przez odbiorcę, cechach), nadmiernie rozbudowanej akcji lub opisów przyrody.
- Nagromadzenie czasowników – bardzo często przesadnie rozbudowane opisy w bajkach zastępowane są czasownikami, które z jednej strony wprowadzają do utworu dynamizm, z drugiej pozwalają zaprezentować akcję w zrozumiały sposób.
Rodzaje bajek
Bajki możemy podzielić na poszczególne rodzaje ze względu na ich konstrukcję, długość i cechy charakterystyczne. Wyróżniamy dwa rodzaje bajek:
- Bajki epigramatyczne – nazwa wywodzi się od innego, wywodzącego się ze starożytności, gatunku, tj. epigramatu. Epigramaty to krótkie, zwięzłe utwory literackie, zbudowane na zasadzie aforyzmu. Bajki epigramatyczne pozbawione są więc fabuły, tym samym oddalają się od epiki.
- Bajki narracyjne – najpopularniejszy gatunek bajek, z którym zapoznajemy się od najmłodszych lat. Nowożytnym twórcą tego rodzaju bajek był La Fontaine. Bajka narracyjna posiada krótką i zrozumiałą dla każdego fabułę.
Wyróżnić możemy również bajki ludowe, czyli krótkie opowiadania, przekazywane najczęściej ustnie, których bohaterami również są zwierzęta, ale zawiera ona również w sobie elementy fantastyczne. W bajkach ludowych przeplatają się często opowieści zaczerpnięte z wierzeń ludowych, legend czy historii.
Najbardziej znanym polskim twórcą bajek był najważniejszy twórca polskiego Oświecenia – Ignacy Krasicki. Jego bajki opierały się w dużej mierze na paraboli – oznacza to, że historia zaprezentowana w poszczególnych utworach miała być jedynie pretekstem do podejmowania zagadnień o charakterze uniwersalnym, takich jak m.in. pochodzenie zła, problemy społeczne, relacje międzyludzkie, etc. W twórczości Ignacego Krasickiego odnaleźć można zarówno bajki narracyjne jak i epigramatyczne. W dużej mierze oparte są one na antytezach, a więc zestawieniu ze sobą opisu cech wzajemnie się wykluczających, takich jak dobro-zło czy mądrość-głupota. Wśród bajek oświeceniowego twórcy wyróżnić możemy m.in.:
- Wilk i owce – bajka, w której przedstawione zostały dwie cechy – naiwna dobroć i przebiegłość. Drugą z nich prezentuje w utworze wilk, który, wpadłszy w dół, stara się z niego uwolnić. W tym celu zwodzi kilka owieczek, które znalazły się w pobliżu. Mówi im, że nie wpadł do jamy przypadkiem, a zupełnie świadomie, chcąc odpokutować swoje wcześniejsze, złe zachowania. Owce, wzruszone jego postawą, proponują mu pomóc. Wilk udaje oburzonego, obłudnie zaręcza im, że jego obecna sytuacja wynika z chęci pokuty i kłamliwie nie zgadza się na pomoc. W końcu sztucznie kapituluje i pozwala się wyciągnąć. Gdy tylko owieczki, z wielkim wysiłkiem, wyciągnęły wilka z dziury, ten rzucił się na nie i pożarł. Morał bajki jest pesymistyczny – Krasicki wskazuje nam, że nie należy spodziewać się nagłej przemiany i złe postaci pozostaną nikczemne mimo ich gorących zapewnień, że chcą się zmienić.
- Malarze – bajka opowiada o dwóch malarzach. Pierwszy z nich charakteryzował się dużym talentem, był jednak bardzo biedny. Drugi, mniej utalentowany, cieszył się popularnością, a jego sztuka przynosiła mu dużo pieniędzy. Pierwszy malarz – Piotr – pracował przy tym bardzo starannie i stworzenie obrazu zajmowało mu dużo czasu. Z kolei drugi – Jan – pracował szybko i niestarannie. Krasicki w swojej bajce zadaje pytanie, dlaczego ten, który bardziej przykładał się do pracy cierpi biedę, a ten, który pracował źle – więcej i odpowiada na nie. Piotr, w swojej pilności, portretował osoby w taki sposób, jak wyglądały one naprawdę, natomiast Jan celowo upiększał swoich klientów. Bajka ta ukazuje nie tylko próżność ludzi, którzy woleli korzystać z usług mniej utalentowanego malarza dla swojej własnej satysfakcji, ale również cynizm i wyrachowanie Jana, który nie wahał się wykorzystać negatywnych cech swoich klientów.
Bajka to krótki utwór wierszowany, który w swojej fabule dotyka ważnych i uniwersalnych prawd na temat ludzkiego życia, wad człowieka i problemów, jakie pojawiają się w społecznościach. Każda bajka zawiera morał, pełni zatem funkcję dydaktyczną. Bajki zaliczamy do gatunków epickich, jednak musimy pamiętać o tym, że pisane są one wierszem. To odróżnia je od baśni. Bajki często utrzymane są w żartobliwym tonie, jednak nie zawsze ich puenta jest pozytywna. Morał w bajkach może być wyeksponowany bezpośrednio w ostatnich lub pierwszych wersach utworu, może też wynikać z samej fabuły i czytelnik powinien domyślić się jej po zapoznaniu się z dziełem. Najbardziej charakterystycznymi cechami bajek jest ich alegoryczność oraz fabuła oparta na antytezach.
Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze
Ostatnia aktualizacja: 2021-09-05 15:58:24
