Powieść parabola, zwana również paraboliczną, to gatunek literacki, który zyskał popularność w dwudziestoleciu międzywojennym. Swoim stylem nawiązuje bardzo mocno do przypowieści biblijnych, obrazując pewne uniwersalne prawdy poprzez wykorzystywanie paraboli. Przez to powieść taka odczytywana być musi na dwa sposoby: zarówno poprzez pryzmat dziejącej się tam akcji, jak również pod względem sensu ukrytego, parabolicznego. Spis treści
Powieść parabola - definicja i cechy
Powieść paraboliczna czerpie bardzo mocno z przypowieści biblijnych. Jest to więc utwór literacki, który posiada dwa znaczenia. Pierwsze z nich to właściwa akcja dzieła, jego bohaterowie oraz świat przedstawiony. Podlegają one jednak odczytaniu jako parabole, które są ich prawdziwym znaczeniem. Każda postać, czy wydarzenie z kart powieści paraboli jest w rzeczywistości przedstawieniem uniwersalnej prawdy, postawy bądź wydarzenia z historii ludzkości. Czytelnik zmuszony jest do odczytania tej ukrytej treści, m.in. poprzez bezstronnego narratora. Wszelkie elementy akcji utworu podporządkowane są nadrzędnemu celowi, w postaci wyrażenia ukrytego znaczenia parabolicznego.
Cechą charakterystyczną dla powieści paraboli jest opisywanie jednych problemów za pomocą innych.
Przykłady powieści parabolicznych
- Dżuma - powieść Alberta Camusa jest dobitnym przykładem powieści paraboli. Tytułowa zaraza, prócz bycia odwiecznym zagrożeniem ludzkości, stanowi również parabolę zła. Odczytuje się ją często jako wojnę, a nawet systemy totalitarne XX wieku. Zawarte w dziele postaci są również archetypami pewnych zachowań względem ludzkiej tragedii. Doktor Rieux to prometejski bohater, który mimo własnej tragedii walczy o człowieka do końca. Ojciec Paneloux reprezentuje tutaj postawę ludzi wierzących, doszukujących się z początku kary w zarazie, następnie zaś pochylając się nad bliźnim. Cottard to zaś archetyp oportunisty, człowieka żerującego na nieszczęściu innych. Nawet motto powieści sugeruje jej paraboliczność, gdyż zwraca uwagę na opisywanie jednego problemu innym.
- Mały Książę - powiastka filozoficzna Antoine’a de Saint-Exupéry’ego. Porusza kwestie natury bytu, ludzkiego życia. Przez to sama w sobie posiada wiele paraboli, chcąc tym samym szeroko wyrazić pewne uniwersalne prawdy. Odwiedzane przez głównego bohatera planety i zamieszkujące je postaci stanowią archetypowe postawy ludzi wobec życia. Sam zaś Mały Książę to w rzeczywistości niewinna cząstka pilota, który rozmawia z nim na pustyni. Podróż, jaką odbywa, tłumaczyć można jako parabolę ludzkiego życia, często przecież wyrażanej poprzez skojarzenie z drogą. Mały Książę jest więc niewinnym człowiekiem, który przeżywa swój byt w poszukiwaniu miłości.
- Proces - Franz Kafka zawarł w swojej surrealistycznej opowieści wiele paraboli. Samo dzieło charakteryzuje się dużym oniryzmem, co samo w sobie już ukazuje pewne paraboliczne podejście do rzeczywistości. Dobrym przykładem może być tutaj sama sytuacja kafkowska. Wyalienowana jednostka jest tutaj bezsilna wobec totalitarnego prawa i miota się szaleńczo po scenie powieści, nie mogąc zrobić kompletnie nic. Pojedynczy człowiek dla systemu zawsze jest jedynie liczbą, kimś bez znaczenia. Może się więc jedynie miotać, z jego perspektywy bezcelowo walczyć. Kafka czyni tutaj z bohatera archetyp postaci zmagającej się z bezsensownym, totalitarnym reżimem. Jego opowieść stanowi też oniryczną parabolę samotności. Świat powieści to senny koszmar, bohater nie znajduje w nim zrozumienia dla siebie i nie może zrozumieć co dzieje się wokół niego. Tak właśnie czuje się każdy człowiek, samotny umysł pośród szalonego świata. Proces stanowi ewenement pośród literatury, może być bowiem bardzo różnie interpretowany. Zależnie od czytelnika, fabuła utworu może wyrażać zupełnie inne prawdy.
- Władca Much - powieść Wiliama Goldinga jest przypowieścią o człowieku i upadku jego cywilizacji. Ludzkość przedstawiona jest tam jako uczniowie angielskiej szkoły, uwięzieni na rajskiej wyspie. Już samo miejsce ich pobytu nawiązuje do biblijnego raju, miejsca nieskalanego. Kolejne postaci interpretować można jako archetypy ludzkich zachowań. Ralph to dobry przywódca, ostoja równości i demokracji. Jack zaś stanowi jego przeciwieństwo - tyrana dążącego siłą do władzy, ulegającego pierwotnemu barbarzyństwu. Tytułowy Władca Much stanowi nawiązanie do jednego z imion Belzebuba, diabła. W powieści jest on łbem świni wbitą na kij, ofiarowaną "bestii" mieszkającej w dżungli. Istota ta wymyślona jest przez chłopców, stanowi projekcje strachu oraz zła, które drąży ludzką duszę. Samo dzieło to niejako ukazanie upadku ludzkości w miniaturze. Cywilizację bronioną przez Ralpha pożera tutaj barbarzyńska siła Jacka i jego podkomendnych. Dzieci w istocie nie są tutaj dziećmi, zaś każde kolejne wydarzenie na wyspie odczytywać należy jako parabolę ludzkich losów ogółem. Chłopcy, wykształceni i z dobrych domów, powoli pobadają w barbarzyństwo, niczym cała ludzkość od czasu swojego wyjścia z Raju. Wraz ze śmiercią najsłabszego, Prosiaczka, cywilizacja ginie. Rządy rozpoczyna tyrania.
Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze
