Literatura romantyzmu operowała wieloma motywami, które oddawać miały główną tematykę utworów tworzonych na przestrzeni całej epoki. Wiele z nich odnosiło się do poczucia patriotyzmu. Tego rodzaju prądem literackim w romantyzmie był tyrteizm.
Nazwa „tyrteizm” dotyczy poezji, której główną tematyką było nawoływanie do obrony kraju. Tyrteizm charakteryzuje się liryką apelu mającą na celu zachęcenie społeczeństwa do walki o wartości narodowe oraz kraj zagrożony niebezpieczeństwem.
Termin utworzony został za sprawą odwołania do greckiego poety Tyrteusza (VII w. p.n.e.), który brał udział w drugiej wojnie meseńskiej, podczas której trwania wysławiał w swojej twórczości męstwo Spartan. Tworzył on utwory, które nawoływały do walki o kraj oraz bezkompromisowe podejście do obowiązków obywatelskich. Główne cechy poezji tyrtejskiej obecne w literaturze romantyzmu inspirowały się legendą Tyrteusza.
Tyrteizm odzwierciedlał postawę romantyków, którzy uważali, że poeta powinien być aktywnie zaangażowany w bieżące sprawy kraju. Poezja tyrtejska rozwinęła się przede wszystkim w okresie powstań narodowych – listopadowego i styczniowego. Ukazywała przede wszystkim emocje związane z pragnieniem obrony ojczyzny oraz niechęci do wroga.
W poezji tyrtejskiej na pierwszy plan wybijają się przede wszystkim dwie kwestie – miłość do ojczyzny oraz idea walki. Zarówno miłość, jak i walka, w poezji tyrtejskiej rozumiane są bezwzględnie. Z tego też powodu bohaterowie obecni w utworach posiadających motywy tyrtejskie nie wahają się przed podejmowaniem działań ich zdaniem niezbędnych dla ocalenia ojczyzny, takich jak zdrada, morderstwo czy samobójstwo. Tym samym czyny uznawane powszechnie za niemoralne, czynione w sytuacji zagrożenia kraju, stają się usprawiedliwione i konieczne. Literatura tyrtejska prezentuje charakterystyczną hierarchię wartości, w której dobro narodowe mieści się na pierwszym miejscu.
Liryka apelu (występująca również pod nazwą liryka inwokacyjna) jest rodzajem wypowiedzi lirycznej, której główną cechę stanowi stosunek podmiotu lirycznego do wydarzeń opisywanych w utworze. Z tego powodu w liryce apelu wyróżnić można również cechy liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny (lub podmiot zbiorowy) wyraża swoją opinię na ważne jego zdaniem tematy, wyznaje swoje emocje i wartości, które uważa za istotne. W poezji tyrtejskiej funkcję liryki apelu odgrywają bardzo ważną rolę. Pozwalają przede wszystkim na uwiarygodnienie przesłania niesionego przez utwór.
Do najpopularniejszych twórców, którzy w swoich utworach posługiwali się elementami poezji tyrtejskiej, należą bez wątpienia Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki oraz Cyprian Kamil Norwid. Utwory Adama Mickiewicza, w których odnaleźć można elementy poezji tyrtejskiej, to:
Twórczość Juliusza Słowackiego również posiadała elementy poetyki tyrtejskiej. Jej cechy charakterystyczne odnaleźć można w utworze:
W przypadku utworów Cypriana Norwida motywy tyrtejskie zawiera przede wszystkim
Choć literatura tyrtejska rozwinęła się przede wszystkim w okresie romantyzmu, sytuacja narodowa kraju powodowała, że bardzo często po motyw ów sięgali również pisarze epok późniejszych. Wśród utworów powstałych po epoce romantyzmu, które nawiązują do poezji tyrtejskiej, wyróżnić można:
Motyw tyrtejski rozwijał się również w twórczości takich autorów jak Krzysztof Kamil Baczyński czy Tadeusz Gajcy.
Poezja tyrtejska powstała po okresie romantyzmu odwoływała się do tradycji powstańczych i korzystała z rozwiązań poetyckich, które zajmowały już trwałe miejsce w tradycji literackiej. Tyrteizm – jako bezwzględne umiłowanie ojczyzny i zachęta do jej obrony za wszelką cenę, zajmuje ważne miejsce wśród motywów literackich literatury polskiej. Motyw tyrtejski w literaturze służył kształceniu postaw patriotycznych, upamiętnieniu bohaterów oraz miłości dla ojczyzny i działania dla wspólnego dobra całego narodu. Postacie historyczne, bardzo często przywoływane jako wzory właściwych postaw, służyły przede wszystkim ukazywaniu za sprawą liryki apelu postaw, które w przypadku zagrożenia kraju wydawały się najwłaściwsze. Choć elementy tyrteizmu dostrzec można przede wszystkim w literaturze romantycznej, wiele utworów późniejszych – szczególnie czasów II wojny światowej – odnosi się do tego motywu, rozwija go i dostosowuje do bieżącej sytuacji kraju.