„Pamiętnik z powstania warszawskiego” to dzieło autorstwa Mirona Białoszewskiego. To właśnie jego pamiętnik z przeżyć powstania, które wybuchło w Warszawie w sierpniu 1944 roku. Opisuje je on z perspektywy cywila, czyli osoby, która nie brała bezpośredniego udziału w walkach, a jedynie starała się przetrwać w upadającym mieście. W dziele można wyróżnić wiele motywów literackich.
Spis treści
W dziele oczywiście jednym z ważniejszych elementów pozostaje motyw wojny, a konkretnie II wojny światowej. Wojna to wydarzenie, które całkowicie zmienia życie narratora, czyli samego Mirona. Wspomina on ją jeszcze dwadzieścia lat później. Białoszewski ukazuje okrucieństwo wojny i to, jaki miała ona wpływ także na ludność cywilną. Wiązała się z nalotami, wybuchami bomb, ostrzałem, walkami, ucieczką kanałami, brakiem jedzenia i wody, a także koniecznością chronienia się w zatłoczonych piwnicach, w których panowały wysokie temperatury. Wojna była zatem koszmarem pełnym chaosu i cierpienia.
Z wojną łączy się motyw powstania. Powstanie warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku, a zakończyło się dwa miesiące później, 2 października 1944 roku. Jego celem było wyzwolenie miasta spod okupacji niemieckiej przed wejściem do niego Armii Czerwonej, by uniknąć dostania się pod wpływy sowieckie. Białoszewski opisuje je z perspektywy cywila, osoby, która nie przyłączyła się do AK i nie uczestniczyła w walkach. Jego pamiętnik to zapis stopniowego upadku powstania, towarzyszącego mu okrucieństwa Niemców i wszystkich trudności, z jakimi borykali się w tym czasie warszawiacy.
Akcja pamiętnika rozgrywa się w czasach okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej, zatem pojawia się w nim motyw patriotyzmu. W okresie powstania warszawskiego objawiał się on głównie walką i śmiercią za ojczyznę, a także pomaganiem powstańcom. Patriotyzm wypływał przede wszystkim z chęci odzyskania wolności i niepodległości, z potrzeby wydostania się spod wpływów niemieckich i oddalenia od siebie ryzyka dostania się z kolei pod siły sowieckie. Patriotyzm był w tych realiach niezwykle cenioną wartością.
Wraz z wojną i powstaniem Białoszewski wykorzystuje motyw śmierci. Dotyczyła ona Polaków i Niemców, żołnierzy i cywilów. Ci pierwsi ginęli w walkach, ci drudzy z powodu bombardowań, braku jedzenia i wody. Śmierć czaiła się na każdym rogu, wystarczyło opuścić schron w piwnicy w poszukiwaniu zapasów. Śmierć była zatem powszechna, na ulicach i w gruzach leżały trupy, których nie było gdzie chować. Groziła ona każdemu.
W związku z wojną i powstaniem pojawia się także motyw cierpienia. Pojawiało się ono ze względu na fatalne warunki życia w trakcie powstania, a także na ryzyko związane z udziałem w walce. Cierpienie było fizyczne, przykładowo z powodu ran lub głodu, ale też emocjonalne, po stracie domu, bliskich, praktycznie wszystkiego.
W dziele pojawia się motyw domu, a przede wszystkim domu utraconego, zniszczonego w walkach. Dom zastępowała najczęściej piwnica, jako jedyne miejsce, w którym można się było skryć przed nalotami. Dom był zrujnowany, nie dało się zazwyczaj do niego wrócić, a ludzie tracili dobytek życia.
W pamiętniku Białoszewski przedstawia też motyw rodziny. W trakcie powstania rodziny były rozdzielane, ludzie umierali, nie mogli odnaleźć bliskich. Rodzina w ten sposób łączy się także z motywem cierpienia, ale też i radości, gdy udawało się ją odnaleźć.
Ponieważ miasto ogarnęły walki, pojawia się w dziele motyw ucieczki. Białoszewski uciekał kanałami ze Starówki do Śródmieścia, ponieważ tam jeszcze dało się jakoś żyć. Uciekało się przed cierpieniem, głodem, Niemcami i śmiercią, ucieczka stała się zatem sposobem na przeżycie.
Całe dzieło opiera się na motywie pamiętnika, który Białoszewski spisuje dwadzieścia lat po wydarzeniach, jakie przywołuje w dziele. Pamiętnik to nie tylko osobiste doświadczenia, ale także świadectwo i kronika historyczna wydarzenia, jakim było powstanie warszawskie, widziane oczami cywila.
Aktualizacja: 2025-12-03 15:32:23.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.