„Pamiętniki” autorstwa Jana Chryzostoma Paska to zbiór wspomnień autora, które zaczął on spisywać pod koniec swojego życia. Dzielą się one na dwie części. Pierwsza dotyczy przygód Paska w trakcie wojny, brał on bowiem udział w walkach w trakcie potopu szwedzkiego. Druga z kolei to opis życia ziemiańskiego, szlachcica osiadłego na gospodarstwie. Pasek spisywał swoje dzieła w latach 1690-1695, jednak doczekały się one pierwszego wydania dopiero w XIX. W dziele pojawia się wiele motywów literackich.
Spis treści
Pasek był szlachcicem, zatem przywiązanie do ojczyzny było dla niego niezwykle ważne. Typowy szlachcic Sarmata był ogromnie wyczulony na punkcie ojczyzny i określał sam siebie jako patriotę. Faktycznie szlachta wierzyła w to, że swoimi działaniami przyczynia się do umacniania Polski i że naprawdę staje w jej obronie. Najczęściej jednak jego patriotyzm ograniczał się do bardzo negatywnego stosunku do tego, co cudzoziemskie, a także do przywiązania do rodzinnych tradycji. Pasek opisuje zatem, że to z powodu miłości do ojczyzny szlachta ruszyła na wojnę w trakcie potopu szwedzkiego. Wiele jednak wskazuje na to, że motywował go nie tylko patriotyzm, ale raczej chęć wzbogacenia się w trakcie walk. Patriotyzm był zaś dla szlachty jedynie hasłem, ponieważ w obozie pokazano, że nie potrafiła się ona zjednoczyć, dostosować do panujących zasad, a własną wolność w praktyce przedkładała ponad własną ojczyznę.
Ponieważ akcja pamiętników rozgrywa się w trakcie potopu szwedzkiego, kiedy to Pasek dołączył do innych szlachciców w wojsku, to w dziele występuje motyw wojny. Autor opisuje tutaj poważny konflikt zbrojny, który zaangażował całe społeczeństwo, a szlachta poczuła się wezwana do obrony swojej ojczyzny. Pasek przeżywał też swoje wojenne przygody nie tylko w trakcie potopu, ale też podczas najazdu Rakoczego, wojny z Rosją, czy rokoszu Lubomirskiego. Daje to pewien obraz tego, jak powszechne niegdyś były takie konflikty i jak dla autora czymś oczywistym było zaangażowanie się w nie. Pasek opiewa rozmaite zwycięstwa, ale jego opowieści pokazują, jak w złym stanie znajdowały się polskie wojska i jaki chaos panował w obozie wojskowym, gdzie się one gromadziły. Wojna zatem w tym ujęciu dla Paska nie była tragedią, a raczej przygodą i okazją do wzbogacenia się dzięki zdobytym łupom.
Pasek stara się pozytywnie przedstawić swoją klasę społeczną, zatem pojawia się w dziele motyw szlachty właśnie. Mimo starannego wyboru opisanych zdarzeń i starań Paska, by szlachcice-Sarmaci prezentowali się jak najlepiej w jego dziele, z tekstu wyziera niepokojący opis mentalności współczesnego mu szlachcica. To człowiek skłonny do awantur i pijaństwa, który nie liczy się z obowiązującym prawem, pełen samowoli i gwałtowności, rozwiązujący problemy pojedynkami. W obozie wojskowym szlachty panuje wyłącznie chaos. Można się też domyślać, że w rzeczywistości działy się jeszcze gorsze rzeczy, niż opisuje to Pasek, który szlachtę zdecydowanie idealizuje i jest jej niezwykle oddany.
Ponieważ Pasek w pamiętniku spisuje własne przeżycia, to pojawia się w nim motyw wspomnień. Do tworzenia tego dzieła autor zasiadł jednak po latach, pod koniec swojego życia, zatem często mylą mu się daty czy wydarzenia historyczne. Pasek też przedstawia swoje życie w sposób pozytywny, trudno zatem mówić o tym, by był to tekst obiektywny, zwłaszcza w przypadku opisywania zwyczajów i działań szlachty.
Pod koniec swojego życia Pasek nie brał już udziału w wojnach. Osiadł za to na gospodarstwie, więc w drugiej części jego pamiętników pojawia się motyw życia ziemiańskiego. Był on bowiem dzierżawcą wsi, zatem pokazywał takie obowiązki jak wyjazd ze zbożem, czy też udział w sejmikach. Tu również Pasek pomija jednak wiele kompromitujących go faktów, na przykład takich jak skazanie go na banicję. Jest to jednak swoiste świadectwo takiego życia.
W dziele pojawia się motyw przygody, ponieważ właśnie tak Pasek traktował swoje wyprawy wojenne. Nie była to dla niego tragedia, tylko raczej wyprawa, dodatkowo taka, na której mógł się znacznie wzbogacić. Pasek widział też w tym swój dowód oddania ojczyźnie, mimo iż szlachta faktycznie niewiele miała wspólnego z patriotyzmem.
Aktualizacja: 2025-07-10 09:55:45.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.