Jan Chryzostom Pasek jest dziś znany przede wszystkim jako autor „Pamiętników”. To zapiski dotyczące jego życia, spisane w formie gawędy szlacheckiej i dzielące się na dwie części. Pierwsza z nich opowiada o wojennych przygodach Paska, między innymi w trakcie potopu szwedzkiego. Drugą poświęcił z kolei swojemu życiu ziemianina, które wiódł, kiedy osiadł na gospodarstwie. Pasek jest typowym szlachcicem i postacią charakterystyczną dla swojej epoki, a w dziełach przedstawia rzeczywistość, w jakiej przyszło mu żyć. Z tego powodu jego teksty można określić jako swoiste zwierciadło epoki.
Pasek żył w okresie baroku. W tym czasie pamiętniki stanowiły popularną formę literacką, nie można się zatem dziwić, że autor właśnie po nią sięgnął. Dzieła barokowe kojarzą się z niezwykle ozdobnym językiem pełnym środków poetyckich. Teksty Paska wyrosły zatem właśnie na tym gruncie, ale równocześnie też zapoczątkowały gatunek znany potem jako gawęda szlachecka. W tym okresie ceniono bowiem niezwykle wysoko słowo mówione, a nie pisane, zatem taka stylistyka była niezwykle ceniona przez odbiorców.
Czy zatem „Pamiętniki” Paska to też swoiste zwierciadło epoki, odbicie jej najważniejszych cech? Zdecydowanie tak. Pasek był bowiem typowym przedstawicielem swojej warstwy społecznej, czyli szlachty, tak charakterystycznej dla tamtych czasów. Mówił i patrzył na świat w sposób właściwy dla takich osób, zatem odbijają się w nim najważniejsze cechy tej epoki. Dodatkowo Pasek bardzo idealizuje szlachtę i próbuje opisać ją jako walecznych Sarmatów, patriotów przywiązanych do ojczyzny i stających w jej obronie. Sam Pasek także chciał się pokazywać właśnie jako taki Sarmata. W związku z tym w dziele przywołuje najważniejsze cechy tej grupy społecznej. Jednocześnie Pasek jednak opisuje też po prostu wydarzenia, w jakich brał udział i pokazuje to, jak szlachta się zachowywała. Wtedy właśnie jego tekst staje się zwierciadłem. Pasek bowiem bardzo gorliwie próbuje ukazać szlachtę w pozytywnym świetle, ale opis jej zachowań nie pozostawia złudzeń co do tego, jaka była faktyczna natura tej klasy społecznej. W obozie wojskowym panuje bowiem chaos i samowola, szlachta oddaje się awanturom, pijaństwu i pojedynkom, a na wojnę zmierza nie z powodu pragnienia ochrony ojczyzny, tylko raczej z chęci wzbogacenia się na łatwych łupach wojennych. Szlachcice to pełni egoizmu awanturnicy, którzy nie potrafią się zdyscyplinować i stosować do zasad, daleko im do patriotów i pilnują wyłącznie własnych interesów. Pasek starannie selekcjonował opisywane wydarzenia, a i tak nie udało mu się ukryć tego, jak wyglądała szlachecka mentalność w XVII wieku. Jego dzieło stało się jej mimowolnym odbiciem.
„Pamiętniki” Paska to też odbicie epoki w przypadku opisywanych wydarzeń historycznych, w których autor brał udział. Pod tym względem przypomina to nieco kronikę, jednak należy brać pod uwagę, że Pasek pamiętniki spisywał pod koniec życia i mylił fakty wielokrotnie. Jednak to też pokazuje, jak te wydarzenia wyglądały z perspektywy społeczeństwa, osób faktycznie w nie zaangażowanych. To także odbicie mentalności społeczeństwa związanej właśnie z przeżywanymi wydarzeniami, które niekiedy kształtowały całe ludzkie życie.
Aktualizacja: 2025-07-18 16:10:22.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.