„Antek” to nowela autorstwa Bolesława Prusa, wydana po raz pierwszy w 1884 roku. Utwór opowiada historię tytułowego bohatera, który rodzi się i dorasta na polskiej wsi w drugiej połowie XIX wieku. Opis tej rzeczywistości w dziele Prusa stanowi świadectwo życia ówczesnych chłopów, ukazując jednocześnie ich codzienne troski, ograniczenia i mentalność.
Spis treści
Wieś położona nad Wisłą była domem rodzinnym Antka. Tam się wychowywał, będąc najstarszym synem samotnej wdowy. Pracował, wykonując wiele ciężkich i niedostosowanych do dziecięcych możliwości robót. Kiedy urodziła się Rozalka, Antek musiał odstąpić jej swoją kolebkę, a sam przeniósł się na ławę. Gospodarstwa chłopskie były niewielkie, a ich właściciele często zmagali się z brakiem ziemi, narzędzi oraz środków do życia, zwłaszcza rodziny, w których tylko jedna osoba mogła zarabiać na utrzymanie. Rodzina Antka była tego przykładem – po śmierci ojca ciężar utrzymania domu spoczywa na barkach jego matki, która w pełni podporządkowuje życie pracy w polu i dbaniu o podstawowe potrzeby. Chłopak buntował się przeciwko przymusowi pracy, na przykład szukał sposobu na uniknięcie obowiązku wypasania świń. Przeprawiał się przez rzekę, aby na wzgórzu móc przyglądać się wiatrakom. Chata, w której mieszkał z matką i młodszą siostrą, była „najbiedniejsza we wsi” a pole „najgorsze”.
Dzieci, w tym Antek, już od najmłodszych lat były angażowane w prace domowe i gospodarskie, co ograniczało ich czas na naukę czy zabawę. Każdy dzień podporządkowany był pracy, a brak dostępu do edukacji i wsparcia z zewnątrz sprawiał, że chłopi praktycznie nie mieli żadnej możliwości, żeby poprawić swój los. Niektórzy, tak jak Antek, podejmowali naukę w szkole, jednak byli usuwani z systemu, gdy nie stać ich było na jej kontynuowanie. Normą wówczas było także stosowanie kar cielesnych za niesubordynację, jak i za wszelkie przejawy wyróżniania się z grupy, co Antek poczuł na własnym przykładzie mimo zainteresowania lekcjami.
W społeczności wiejskiej dużą wagę przywiązywano do pracy fizycznej, którą postrzegano jako wartość nadrzędną, wyżej stawianą od działań kreatywnych czy artystycznych. Wszelkie aktywności, które odbiegały od tej normy – takie jak zainteresowania Antka wiatrakami czy rzeźbą – były traktowane z nieufnością. Nie było również popytu na rzeźby strugane przez bohatera. Chłopi mieli konserwatywny światopogląd i odczuwali niechęć do zmian. Widać to w zachowaniu kowala, który chciał utrzymać warsztat, ale bez rozwijania i doskonalenia biznesu. Z tego powodu zaangażowanie Antka, który u niego terminował, przyjął on sceptycznie. Przestraszył się, że chłopak się zbyt wiele nauczy i zacznie stanowić konkurencję, więc kierowany zawiścią odesłał go do prac gospodarskich.
Religia odgrywała ważną rolę w życiu społeczności wiejskiej. Wartości chrześcijańskie kształtowały ich codzienne życie i zasady moralne, choć w praktyce często ograniczały się do rytuałów i pobożności na pokaz. Święta religijne były jednym z nielicznych momentów wytchnienia od codziennej pracy, a udział w nabożeństwach integrował mieszkańców.
Edukacja zdrowotna w społeczności wiejskiej była praktycznie niedostępna. Powszechny brak wykształcenia i ograniczone możliwości rozwoju skutkowały podatnością na wszelkiego rodzaju zabobony. Tego przykładem jest tragiczny finał choroby małej Rozalki. Znachorka poleciła potrzymać dziewczynkę w rozpalonym piecu, aby wypędzić zeń złe moce. Gdy dziecko spłonęło żywcem, znachorka Grzegorzowa tłumaczyła to „wolą boską”.
Relacje międzyludzkie we wsi były podporządkowane hierarchii społecznej oraz normom gromadnym. Plotki i opinia publiczna odgrywały istotną rolę w kształtowaniu zachowań jednostek. Strach przed kompromitacją w oczach sąsiadów często powstrzymywał mieszkańców przed podejmowaniem odważnych decyzji. Tak było również w przypadku Antka, który obawiał się wyrażenia swoich uczuć do wójtowej i w rezultacie, nawet w obliczu wyjazdu do miasta, nie wyznał jej swojego uczucia.
Aktualizacja: 2025-07-19 16:36:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.