„Omyłka” to nowela Bolesława Prusa, wydana po raz pierwszy w 1884 roku. To utwór przedstawiający krytyczne ujęcie powstania styczniowego, z perspektywy małoletniego chłopca-narratora, oczekującego powrotu starszego brata z pola walki. Nowela podejmuje wiele problemów natury etycznej i moralnej, na tle historycznych wydarzeń II połowy XIX wieku.
Spis treści
Powstanie styczniowe (1863) stanowi główny kontekst historyczny, który zdominował polityczne tło wielu literackich i artystycznych przedstawień w drugiej połowie XIX wieku. W kontekście noweli Prusa, możemy zauważyć silny wpływ polityki narodowej, społecznej i militarnej, na życie rodzinnego miasteczka narratora. W pewną noc w połowie maja słychać niepokojące dźwięki z zewnątrz jego domostwa, co zwiastuje nadchodzącą bitwę. W miasteczku rozpoczęła się ewakuacja. Różne aspekty powstania są przedstawione w kontekście walki o niepodległość, heroizmu, ofiarności i tragizmu, który mimowolnie dotknął Polaków. Przykładem najbardziej wyrazistym są losy starszego brata chłopca, Władka, który postanowił wstąpić do wojska. W powstaniu uczestniczyli zarówno młodzi, jak i starsi mężczyźni, jednak obecność kobiet i dzieci w tym kontekście pokazuje, jak wojna, a także polityczne decyzje, wpływały na życie cywilne i rodzinne. Gdy Władek zostaje przywleczony do domu przez tajemniczego starca, jest ranny po postrzale i wymaga opieki felczera. Ten wątek pokazuje poświęcenie młodzieży, która zostaje odesłana lub przygarnięta do cywili i wymaga ich troski, a niekiedy znowu potem wraca do walki. Innym wątkiem, który przedstawia problematykę powstania jest sam starzec, który uratował Władkowi życie. To mężczyzna uznany przez mieszkańców za szpiega i zdrajcę, bo od początku sceptycznie podchodził do idei powstania. Gdy mieszkańcy widzą skutki tego zrywu, ma on szansę rehabilitacji w ich oczach, jednak w jego postawie widać utratę zaufania do ludzi. Wychodzi z izby, po czym zostaje schwytany przez powstańców i powieszony w wyniku fatalnej, tytułowej „omyłki”.
Rodzina, w szczególności matka, odgrywa istotną rolę życiu i dorastaniu narratora, który wspomina ją jak najbardziej pozytywnie, pomimo jej samotnego życia po śmierci męża. Matka jest archetypem ciepła, troski i poświęcenia, często ukazana w kontekście żalu, tęsknoty za zaginionym Władkiem, którego stara się sprowadzić do miasta dzięki listom i znajomościom uruchomionym przez pana Leona. Z perspektywy rodziny, powstanie styczniowe szkodzi zachowaniu jedności w rodzinie, ulegającej po czasie tragicznemu rozbiciu. Motywy związane z tęsknotą za mężem czy synem, którzy zostali wciągnięci w walkę, podkreślają dramatyczną sytuację kobiet, które musiały zmagać się z brakiem wsparcia i nadziei na powrót bliskich.
Perspektywa dziecka w noweli Prusa jest niezwykle istotna, ponieważ bardzo wiele działań dorosłych oraz decydentów powstania nie ma zrozumiałego umocowania w rzeczywistości tak niewinnej istoty jaką jest dziecko. Dzieci, które były świadkami dramatycznych wydarzeń, doświadczają wojny w sposób subiektywny, jako nagłą katastrofę i załamanie życia ich bliskich. Narrator widzi elementy rzeczywistości zmieniającej się na jego oczach: mama, od wesołej i towarzyskiej, zamyka się w sobie i każdego dnia coraz bardziej zamartwia. Dziecko jest przedstawione jako postać wrażliwa, nieświadoma, próbująca wytłumaczyć sobie chaotyczny świat, nie znajdująca jednak odpowiedzi. Dzięki owej wrażliwości narrator potrafi jednak zrozumieć, że śmierć starca jest niesprawiedliwym wynikiem brutalnej rzeczywistości wojny.
W toku fabuły dochodzi do tytułowej „omyłki”, którą jest wzięcie tajemniczego starca mieszkającego na końcu wioski za szpiega i zdrajcę. Powodem tego jest jego znacząco sceptyczne spojrzenie na działania powstańcze, co argumentuje zbyt słabą siłą wojsk i niewystarczającymi warunkami militarnymi Polaków. Przed powstaniem styczniowym zdaje się wrogiem wszelkich patriotów, chcących widzieć sens w walce za ojczyznę. Jego zdroworozsądkowe podejście niestety ma swoje umocowanie w rzeczywistości, która okazuje się bezwzględna dla powstańców i prowadzi ich do klęski. Starzec mimo to wykazuje się aktem odwagi i empatii, ratując młodego Władka od śmierci i przyprowadzając do domu rodzinnego. Gdy wychodzi, jego postawa jest pełna rozczarowania wobec społeczeństwa, jakie go odrzuciło. Zostaje powieszony za zdradę przez samych powstańców. Jego śmierć jest opłakana przez matkę oraz samego głównego bohatera-narratora w końcowej scenie mającej miejsce w pustelni.
Aktualizacja: 2025-02-24 21:45:50.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.