Dramat autorstwa Friedricha Dürrenmatta „Wizyta starszej pani” to tragikomedia, poruszająca problematykę winy i nieuniknionej kary. Możemy w niej dostrzec również inne motywy literackie: zemsty, śmierci, bogactwa, miasta, zdrady, sprawiedliwości i małżeństwa.
Spis treści
Zemsta w „Wizycie starszej pani” jest siłą napędową działań Klary Zachanassian, która przez pięćdziesiąt lat nosi w sercu żal i poczucie krzywdy. Alfred Ill, niegdyś jej ukochany, odrzucił ją i przekupił świadków, by zaprzeczyli jego ojcostwu, co doprowadziło Klarę do społecznego upokorzenia i wygnania z Güllen. Kobieta, zdobywszy niewyobrażalny majątek, wraca do rodzinnego miasteczka, by dokonać sprawiedliwości, nie tylko na Alfredzie, ale i na całej społeczności, która pozwoliła na jej krzywdę. Jej zemsta, choć zaplanowana i skuteczna, czyni z niej osobę bezwzględną, dla której moralność ustępuje miejsca żądzy odwetu.
Śmierć Alfreda Illa staje się zarówno narzędziem zemsty Klary, jak i elementem jego własnej przemiany duchowej. Początkowo przerażony perspektywą śmierci, Ill stopniowo uświadamia sobie, że nie może uniknąć konsekwencji swoich czynów sprzed lat. Choć mieszkańcy Güllen początkowo odrzucają propozycję milionerki, ich chciwość i desperacja prowadzą ich do podjęcia decyzji o zabójstwie Alfreda. W obliczu takiej sytuacji bohater przyjmuje swoją śmierć z godnością, traktując ją jako rodzaj pokuty. Finał podkreśla, że śmierć Illa nie jest jedynie aktem przemocy, ale również kulminacją, do jakiej świat dąży pod wpływem fatum.
Wina jest istotnym elementem historii zarówno dla Alfreda Illa, jak i dla Klary Zachanassian oraz społeczności Güllen. Alfred przez lata wierzył, że czas zatrze jego przewinienia, jednak gdy przeszłość powraca, zmuszony jest stawić czoła konsekwencjom swoich czynów. Początkowo ucieka przed odpowiedzialnością, lecz ostatecznie uznaje swoją winę i przyjmuje karę. Klara natomiast, choć przedstawiana jako kat wymierzający sprawiedliwość, sama nie jest wolna od moralnych obciążeń – jej bezwzględność i chęć odwetu budzą pytania o granice zemsty. Wina zbiorowa obejmuje również mieszkańców Güllen, którzy, pod wpływem pokusy bogactwa, stopniowo akceptują perspektywę morderstwa, usprawiedliwiając je.
Pieniądze w dramacie Dürrenmatta nie są jedynie symbolem władzy, ale również narzędziem manipulacji i upadku. Klara Zachanassian, zdobywając niewyobrażalny majątek poprzez serię małżeństw, udowadnia, że pieniądze pozwalają kontrolować rzeczywistość. Otwarcie wyznaje, że „na tym świecie wszystko ma swoją cenę”, a jej propozycja dla mieszkańców Güllen jest tego najlepszym dowodem – za pieniądze kupuje ich lojalność. Bogactwo staje się również czynnikiem degradującym społeczeństwo, prowadzącym do stopniowego zaniku zasad i wartości, co ostatecznie skutkuje akceptacją zabójstwa w imię dobrobytu.
Güllen to miasteczko, które niegdyś kwitło, lecz z czasem popadło w ruinę, symbolizując degradację społeczeństwa. Mieszkańcy, początkowo dumni i uczciwi, stopniowo ulegają pokusie bogactwa, które oferuje im Klara, odsłaniając tym samym ich słabości i hipokryzję. Güllen nie jest jedynie miejscem akcji, ale również społecznością, która w desperacji jest gotowa złamać wszelkie zasady etyczne. Utwór ukazuje, jak łatwo ludzie mogą zatracić swoje człowieczeństwo, gdy pojawia się możliwość odmiany losu kosztem innej osoby.
Zdrada jest początkiem całego konfliktu w dramacie, a jej konsekwencje sięgają daleko poza jednostkowe doświadczenie Klary i Alfreda. Młody Alfred Ill zdradził Klarę w momencie, gdy była najbardziej bezbronna, nie tylko odrzucając ją jako ukochaną, ale również odmawiając odpowiedzialności za ich wspólne dziecko. Jego działania nie tylko zniszczyły jej życie, ale również przyczyniły się do upadku moralnego całego miasteczka, które nie stanęło w jej obronie. W szerszym kontekście zdrada jest tu metaforą hipokryzji – ludzie w Güllen najpierw odwrócili się od Klary, a później od Alfreda, wybierając własny interes ponad sprawiedliwość.
Sprawiedliwość w Wizycie starszej pani jest pojęciem względnym i niejednoznacznym. Propozycja zabicia Alfreda Illa jest jedyną możliwą formą zadośćuczynienia za dawne krzywdy. Jednak jej działania, choć usprawiedliwiane tragedią, są bardziej aktem zemsty niż sprawiedliwości. Społeczność Güllen również zaczyna postrzegać sprawiedliwość przez pryzmat własnych korzyści, udając, że morderstwo Alfreda jest moralnie słuszne. Dürrenmatt pokazuje, że sprawiedliwość może być łatwo wypaczona przez ludzkie działania, stawiając pytanie, czy prawdziwa sprawiedliwość w ogóle istnieje, czy może zawsze jest jedynie narzędziem w rękach silniejszych.
Małżeństwo w dramacie pełni funkcję pragmatyczną, czego Klara Zachanassian jest najlepszym przykładem. Jej kolejne związki nie wynikają z miłości, lecz z wyrachowania – każdy kolejny mąż to dla niej jedynie sposób na zdobycie większego majątku i wpływów. Ślub, który odbywa się w Güllen, jest groteskową ilustracją jej podejścia do instytucji małżeństwa – jest to dla niej tylko formalność, którą można powtarzać wedle własnego uznania. Klara, traktując małżonków jak przedmioty, ukazuje skrajnie cyniczne spojrzenie na związki, w których miłość i uczucia zostały zastąpione przez pieniądze i władzę.
Aktualizacja: 2025-02-18 10:56:04.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.