Z pozoru prozaiczny tytuł dramatu Friedricha Dürrenmatta odnosi się do postaci Klary Zachanassian — multimiliarderki, która po latach powraca do miasteczka Gullen w poszukiwaniu zemsty. W kontekście tej postaci można jednak odnosić go też do sfery symbolicznej, mniej oczywistej i zawoalowanej, co może przyłożyć się do poszerzenia przesłania utworu. Tak rozumiana „Wizyta starszej pani” oznaczać może na przykład fatum oraz idącą za przeznaczeniem, nieuniknioną konsekwencję naszych własnych działań.
Spis treści
Aby zrozumieć tytuł tego dramatu, należy najpierw przybliżyć postać Klary Zachanassian – tytułowej „starszej pani”. Klara jest ekscentryczną multimilionerką, która przybywa do rodzinnego miasteczka Gullen. Mieszkańcy mają nadzieję, że zamożna, choć wiekowa kobieta wspomoże finansowo upadającą mieścinę. Prawdziwym powodem przybycia Klary jest jednak zemsta. Przed laty, będąc młodą dziewczyną, wdała się w romans z Alfredem Illem. Kiedy zaszła w ciążę, mężczyzna wyparł się ich wspólnego dziecka. Przekupił dwóch pijaków, by zeznawali na niekorzyść Klary. Upokorzona dziewczyna uciekła z Gullen i zaczęła pracować jako prostytutka. W pewnym burdelu poznała naftowego potentata, który pojął za żonę. Wkrótce umarł, a Klara wyszła za kolejnego bogacza. Takim sposobem poprzez lata pomnożyła majątek, stając się niewyobrażalnie bogata.
Dysponując ogromnymi sumami pieniędzmi, po latach zapragnęła dokonać zemsty. Zaproponowała miliard mieszkańcom Gullen, jeżeli tylko ci zabiją Alfreda Illa. Chociaż miejscowi początkowo nie zgadzają się na jej propozycję, powoli zaczynają ulegać wpływom Klary. Siła niewyobrażalnego majątku kobiety wydaje się wręcz nadnaturalna. Pieniądze relatywizują moralność bohaterów. Ostatecznie Alfred Ill ginie z ręki mieszkańców Gullen, a Klara Zachanassian może poczuć upragnioną satysfakcję.
Tytuł dramatu Dürrenmatta możemy więc odczytywać dosłownie — jako wizytę Klary Zachanassian w miasteczku Gullen. Choć pierwsze skojarzenie nie budzi kontrowersji, należy go wtedy rozpatrywać pod kątem fenomenu jednostki, wokół której koncentruje się akcja. Multimiliarderka przybywa po latach do miejsca, gdzie niegdyś ją skrzywdzono. Pragnie wywrzeć na swoim dawnym oprawcy zemstę rękoma ludzi, którzy byli obojętni wobec jej krzywdy. Pojawienie się Klary w Gullen staje się tym samym punktem zwrotnym w życiu miasteczka. Tytuł podkreśla powagę momentu, do którego sprowadza się całe dramatyczne życie bohaterki, przy jednoczesnym kontraście prozaiczności zwyczajowych wizyt starszych członków rodziny lub znajomych, na tle jej faktycznych okrutnych działań.
Tytuł dramatu możemy rozumieć nieco szerzej. Zważywszy na charakter tytułowej starszej pani, staje się on synonimem fatum, czyli niezmiennego losu naznaczonego przez wyższą siłę, a także tragicznej konsekwencji ludzkich działań, które czynią ów jednostkowy los z pozoru przesądzonym. Siłą decydującą i determinującą los kobiety było działanie społeczeństwa.
Klara Zachanassian przyjmuje w utworze Dürrenmatta cechy niemal przywołujące na myśl boską opatrzność. Kobieta jest niezwykła i ekscentryczna. Posiada własny korowód dziwacznych postaci, które noszą ją w lektyce na wzór religijnej procesji. Dzięki swojemu bogactwu ma ona nieograniczone możliwości — nawet niedola Gullen jest w istocie spowodowana wolą Klary. Nic jednak nie dzieje się bez przyczyny, choć wydarzenia zdają się zaburzać ustanowiony prawem ludzkim status quo społeczności lokalnej.
Jako postać jest ona niezmienna, wręcz posągowa. Śmierć się jej nie ima, a uczucia nie mają nad Klarą żadnej władzy. Staje się przez to ucieleśnieniem zemsty — nie kobietą, a nadnaturalną siłą. Tym samym „wizyta starszej pani” zaczyna oznaczać nieuchronność losu, a dokładnie konsekwencji naszych czynów. Doskonale oddają to słowa Nauczyciela, skierowane do Alfreda Illa, kiedy miasteczko zaczyna dążyć ku jego zamordowaniu: „I wiem jeszcze, że do nas również przyjedzie pewnego dnia jakaś starsza pani i że z nami stanie się to samo, co teraz z panem…”
Aktualizacja: 2025-01-07 15:41:42.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.