Podobnie jak Trylogia, również powieść historyczna „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza została napisana „ku pokrzepieniu serc”. Oznacza to, że oprócz wartości artystycznej, za jej powstaniem stała chęć podniesienia ducha zgnębionego narodu. Znajdujący się pod zaborami Polacy potrzebowali przypomnienia o swojej dawnej chwale oraz tym, że ich ciemiężców można pokonać. Sienkiewicz pragnął też ukazać im pozytywne wzorce, którymi powinni się kierować na drodze ku wolności.
Okres historyczny wybrany przez Sienkiewicza jako tło akcji „Krzyżaków” to czasy względnej potęgi Polski. Państwo, zjednoczone sojuszem personalnym z Litwą, zmaga się jednak z potężnym przeciwnikiem — Zakonem Krzyżackim. Mimo knowań, zdrady i przewagi technologicznej niemieckich zakonników, zostają oni jednak pokonani przez dzielnych poddanych Jagiełły. Wizja taka niewątpliwie pobudza dumę narodową, przypomina o chwale naszych przodków. Z punktu widzenia narodu będącego od ponad stu lat okupowanym przez zaborców, taka myśl była krzepiąca. Jednoczyła zgnębionych Polaków wokół historii, z której mogli być dumni. Pokazywała, że mimo przeciwności losu i przewagi naszych wrogów, potrafiliśmy ich gromić. Chociaż nie mówi tego wprost, autor daje do zrozumienia możliwość ponownego pokonania wrogów ojczyzny.
W „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza wiele fragmentów ma funkcję pokrzepiającą serca, szczególnie te, które ukazują zwycięstwo Polaków nad Zakonem Krzyżackim. Oto cytat, który dobrze oddaje ten charakter utworu: „Błogosławiony ten dzień i szczęsny ten wieczór, w którym narodził się wielki wódz polski, zwycięzca spod Grunwaldu.”
Ten fragment odwołuje się do bitwy pod Grunwaldem, która była momentem triumfu dla Polaków i symbolem ich siły i jedności. Sienkiewicz, pisząc tę powieść, pragnął podnieść na duchu swoich rodaków, przypominając im o chwilach chwały i zwycięstwa w historii Polski.
„Krzyżacy” zaczęli być publikowani w odcinkach w czasopiśmie „Nowe Życie” w 1900 roku. Czasopismo to było jednym z wiodących pism literackich i społecznych w Polsce na przełomie XIX i XX wieku. Publikacja odcinkowa była popularną formą dystrybucji literatury w tamtych czasach. Powieść była dzielona na części, które ukazywały się regularnie, zazwyczaj co tydzień lub co miesiąc. Każdy odcinek kończył się w kluczowym momencie fabuły, co miało na celu utrzymanie zainteresowania czytelników i zachęcanie ich do śledzenia kolejnych części. „Krzyżacy” szybko zdobyli popularność wśród czytelników, a każdy nowy odcinek wywoływał duże zainteresowanie i emocje. Publikacja w odcinkach pozwalała na bieżąco komentowanie i dyskutowanie o rozwoju fabuły, co zwiększało zaangażowanie czytelników.
Nie bez powodu antagonistami w powieści są nimi Krzyżacy. Pełna nazwa ich zgromadzenia brzmiała: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Są to więc w rzeczywistości Niemcy — jeden z zaborców Polski. Poprzez ich klęskę Sienkiewicz pokazuje, jak niegdyś pokonywaliśmy późniejszych zaborców. Zapewnia więc o możliwości odniesienia nad nimi kolejnego zwycięstwa. Zarazem daje też Polakom satysfakcję z pokonywania Niemców przynajmniej na kartach powieści. Warto również pamiętać, że Sienkiewicz pisał w zaborze rosyjskim. Wykorzystanie innego zaborcy było więc też próbą uniknięcia cenzury.
Postaci i ich losy również mają swój udział w pokrzepianiu serc czytelników Sienkiewicza. Chodzi mianowicie o stworzenie przez autora wzorów do naśladowania przez Polaków. Zbyszko i Maćko z Bogdańca to bohaterowie godni stawiania za piedestał i naśladowania. Młodszy jest rycerzem prawie bez skazy — dzielnym i oddanym zasadom honoru. Nie ma w nim podstępności krzyżackich zakonników, charakteryzuje za to wierność swojej ojczyźnie oraz ukochanej. Z kolei Maćka podziwiać można za spryt, jaki zyskał przez wiele lat rycerskiego życia. Zacięty, nieprzejednany weteran nie rzuca przy tym słów na wiatr — obiecuje stoczyć walkę na śmierć z Kuno von Lichtensteinem i słowa otrzymuje.
Powieści historyczne Henryka Sienkiewicza odegrały znaczącą rolę w podtrzymaniu poczucia odrębności narodowej podczas zaborów. Między innymi dzięki historii walecznych czynów Zbyszka z Bogdańca i zwycięstwa pod Grunwaldem, Polacy dotrwali do niepodległości. Istnieją również głosy krytykujące powieści „ku pokrzepieniu serc”. Zarzuca się im niezgodność historyczną, czasami wręcz mitomanię. Zasługi, jakie między innymi „Krzyżacy” mają dla budzenia dumy narodowej, pozostają jednak niepodważalne.
Aktualizacja: 2024-07-31 18:03:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.