Mikołaj Gogol w Martwych duszach dokonał dość wstrząsającej i surowej oceny własnej ojczyzny w czasach mu współczesnych. Mierzył się z tego powodu z nie lada nieprzyjemnościami w późniejszej karierze, jednak dzięki temu możemy dziś spojrzeć w przeszłość i zobaczyć jak rosyjska prowincja wyglądała niemal dwieście lat temu.
Gogol przedstawia w Martwych duszach prowincjonalne miasteczko o zagadkowej nazwie NN. Zapewne w ten sposób chciał dać do zrozumienia, że akcja tego utworu mogłaby rozgrywać się wszędzie, a zachowania bohaterów są symptomatyczne dla całego narodu. NN to miasteczko niewielkie, a obszary wokół niego są własnością posiadaczy ziemskich i szlachty. Miasteczko jest ubogie i kiepsko zarządzane. Na każdym kroku widać tutaj zjawiska świadczące o niewielkiej trosce włodarzy, którzy jednak sami żyją bardzo dostatnio i ponad stan.
Podobnie jak właściciele pobliskich folwarków, którzy dorabiają się na ciężkiej pracy swoich chłopów, których zresztą traktują bez najmniejszego szacunku, niemal jak narzędzia. Symptomatyczne dla wszystkich bohaterów jest to, że są chciwi. Są przekonani o wszechobecnym oszustwie, w wyniku którego na pewno oni tracą, w związku z czym sami też nie stronią od nieuczciwości. Wykorzystuje to główny bohater do nielegalnego skupowania dokumentów, które sam - również w ramach nielegalnej działalności - planuje potem odsprzedać z zyskiem. Taka działalność bardzo długo uchodzi mu na sucho przez naiwność jego interesantów, jego umiejętności manipulacyjne, ale także przez opieszałość władzy i organów ścigania.
Każdy kraj tworzą ludzie. Rosja połowy XIX wieku była - według Gogola - tworzona przez ludzi zdeprawowanych i w dużej mierze w pogardzie mających uczciwość czy cnotę, nie mówiąc już o jakiejkolwiek pracy na rzecz całego społeczeństwa. Źle funkcjonował również system państwowy, który pozwalał bogatym bogacić się jeszcze bardziej, a biednych spychał na samo dno drabiny społecznej. Nikomu nie zależało na zmianach, ponieważ wszyscy potrafili się już urządzić w świecie zdominowanym przez mniejsze lub większe przestępstwa i negatywnie rozumiane "radzenie" sobie. Diagnoza Mikołaja Gogola jest wstrząsająca i bardzo negatywna, jednak to właśnie tacy uważni obserwatorzy mają szansę zmienić cokolwiek w myśleniu ludzi i ostatecznie doprowadzić do jakichkolwiek większych zmian w społeczeństwach, których są częścią.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.