Arystoteles był pierwszym myślicielem, który podjął się opracowania spójnej teorii poezji. Jego „Poetyka”, chociaż nie dotrwała do naszych czasów, stanowi ważny krok na drodze zrozumienia fenomenu tej ludzkiej aktywności. Oprócz próby zdefiniowania poezji, Arystoteles określa też relację ars poetica z rzeczywistością i odbiorcami. Daje przy tym wiele rad odnośnie do tworzenia tekstów poetyckich - dostosowanych do odbiorcy i zgodnych z zasadami decorum.
Problematyką „Poetyki” Arystotelesa jest poezja, jej struktura i stosunek do rzeczywistości. W dużym uproszczeniu możemy nazwać dzieło pierwszą teorią poezji w dziejach. W czasach filozofa było to dzieło rewolucyjne - starożytni nie znali nawet ścisłej definicji poezji.
Arystoteles rozważył w „Poetyce” trzy podstawowe zagadnienia. Po pierwsze starał się odpowiedzieć na pytanie, czym właściwie jest poezja. Dla starożytnych Greków nie istniało różnica pomiędzy tekstem użytkowym, naukowych, a szeroko pojętą „literaturą piękną”. Jeżeli już zauważali tę ostatnią, zaliczali do niej wszystkie utwory wierszowane. Arystoteles jako pierwszy zauważył, że są to formy o pewnym specyficznym charakterze. Co więcej, zaliczył je w poczet sztuk - wcześniej poezję uważano za wynik boskiego natchnienia, nie kunsztu artysty.
Zdaniem filozofa istotą poezji jest mimesis - naśladowanie rzeczywistości poprzez odpowiednie środki stylistyczne (język, rytm, harmonię) i formy (dramatyczną lub narracyjną), służące oddaniu właściwego przedmiotu dzieła. Istotne było też dobranie tematu do odpowiedniego gatunku (co za tym idzie środków stylistycznych). Zasadę tą znamy dzisiaj pod nazwą decorum.
Pojęcie mimesis jest ważne dla wyjaśnienia stosunku pomiędzy poezją a rzeczywistością poznawalną. Jedno odzwierciedla drugie, choćby poprzez naśladowanie znanych nam z codzienności rzeczy i sytuacji. Nie jest jednak swym doskonałym odbiciem, ponieważ nawet brzydkie czy nieakceptowalne obiekty czy zjawiska potrafimy z przyjemnością oglądać jako wyrafinowane dzieła sztuki. W przeciwieństwie do Platona nie widział on jednak w mimesis kłamliwego „kopiowania” boskich idei. Według Arystotelesa rzeczywistość poetycka posiada pewną autonomię względem otaczającego nas świata - jej fabuła powinna być prawdopodobna, ale zarazem uporządkowana według środków stylistycznych.
Poezja nie odtwarza jednak rzeczywistości w sposób jednostkowy, odcięty od życia człowieka. Filozof uważał raczej, że oddaje ona prawdy uniwersalne - mówi o tym, co może przydarzyć się każdemu człowiekowi. Arystoteles ukazuje to na zasadzie charakterów w tragedii i komedii. Wykorzystując postać Antygony, ukazuje nie ją samą, a pewien ogólnoludzki aspekt przez bohaterkę reprezentowany. Podobnie sparodiowany w komedii Sokrates, to uosobienie pewnego typu charakteru.
Ważnym elementem „Poetyki” są próby usystematyzowania poezji czasów Arystotelesa. Filozof podejmuje się w nich rozłożenia na czynniki pierwsze tragedii i utworów epickich. Przybiera to formę porad dla adeptów literatury pięknej, jak poprawnie tworzyć dzieła poetyckie. W wypadku tragedii Grek zwraca uwagę na potrzebę budowania prostej, ale nie całkowicie przejrzystej fabuły i zachowania zasady prawdopodobieństwa. Istotny jest również dobór charakterów postaci oraz języka ich wypowiedzi - wszystko zgodne z zasadą decorum. Przede wszystkim jednak Arystoteles zaleca postawienie się na miejscu swojego odbiorcy. Środki wyrazu nie mogą przyćmiewać w jego oczach głębszego znaczenia utworu. Dobry poeta zdaniem filozofa tworzy dzieło w oparciu o punkt widzenia swojego widza - to on ostatecznie ma bowiem zrozumieć, co autor pragnął przedstawić.
Całość dzieła Arystotelesa nie zachowała się do naszych czasów. W znanym dzisiaj tekście brakuje rozprawy na temat komedii oraz szczegółowego omówienia katharsis - zagadnienia bardzo ważnego dla starożytnego dramatu. Mimo tego „Poetyka” stanowi wielki wkład w badanie nad literaturą piękną. Bo chociaż do dzisiaj rzadko zastanawiamy się nad szczegółami jej charakteru i budowy, ich zrozumienie jest kluczowe dla rozwoju poezji.
Aktualizacja: 2024-07-31 13:50:13.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.