Arystoteles w swojej „Retoryce” podjął się zadania klasyfikacji mów. Wyróżnił trzy rodzaje, które w oryginale nazwał: mowami politycznymi, sądowymi i popisowymi. Pierwsze dzieliły się na zachęcające i zniechęcające, drugie oskarżające i obronne, zaś ostatnie były to pochwały i nagany. Polityczna dotyczy przyszłości, sądowa przeszłości, a popisowa teraźniejszego.
Spis treści
Mowa, zwana też oracją, jest wypowiedzią ustną, wyrażającą stanowisko przemawiającego. W starożytności sztuka publicznego wypowiadania się na dane zagadnienie uważana była za niezwykle istotną. Pozwalała bowiem uczestniczyć w życiu politycznym swojej społeczności. Szczególnie mocno akcentowano jej znaczenie w starożytnej Grecji, gdzie życie publiczne dominowało nad prywatnym. Człowiek był przede wszystkim mieszkańcem, a niekiedy obywatelem swojego polis — partycypowaie w publicznych aktywnościach dawało szansę przeżycia w brutalnej Helladzie.
Nie powinno więc dziwić, że Grecy intensywnie rozwijali swoją wiedzę o sztuce oratio. Niestrudzony klasyfikator i twórca definicji Arystoteles napisał „Retorykę” - podstawę całej sztuki o tej samej nazwie funkcjonującej przez kolejne tysiąclecia, aż do dzisiaj.
Arystoteles podzielił mowy ze względu na:
Stworzył tym samym trzy podstawowe rodzaje. Były to: mowa polityczna, sądowa i popisowa.
Dzisiaj nazywana uzasadniającą, ma na celu zachęcanie, doradzanie lub zniechęcanie czy odradzanie przedmiotu wypowiedzi. Odnosi się tym samym do czasu przyszłego — przekonujemy ludzi stanowiska wobec czegoś, co nastąpi.
Najczęściej stosowane jest w nim dowodzenie wartościujące: coś jest dobre lub złe, bezpieczne lub niebezpieczne itp. Pierwotna nazwa nadana przez Arystotelesa odnosi się do polityki, ponieważ ten sposób wypowiedzi jest dla niej charakterystyczny. Poprzez orację uzasadniającą przemawiający pragnie wpłynąć na swoich słuchaczy, co jest sednem działalności politycznej. Dobrym przykładem jest tutaj przemówienie parlamentarne.
Ten rodzaj mowy odnosi się do czasu przeszłego — osądza wydarzenia, które już miały miejsce. Ze względu na to dzielą się na mowy osądzające i mowy oskarżające.
Początkowo mowy osądzające miały zastosowanie w prawodawstwie. Mówca przedstawiał w nim argumenty za winą lub niewinnością oskarżonego, lub zbijał takowe argumenty strony przeciwnej. Z czasem jednak zastosowanie mów osądzających zostało poszerzone. Przy ich pomocy można bowiem dowodzić wielu rzeczy, choćby prawdziwości lub nieprawdziwości danego zdania. Ma więc ona zastosowanie wszędzie tam, gdzie trzeba stanąć w roli „sędziego” jakiejś sprawy. Prócz mowy sądowej dobrym przykładem są tu choćby wywody natury filozoficznej — myśliciel przedstawia argumenty przemawiające za jego rozumieniem sprawy, lub polemizuje ze swoimi przeciwnikami.
Dotyczy ona czasu teraźniejszego i stanowi pochwałę bądź naganę danego zjawiska, osoby, wartości itp.
Mowa oceniająca nie ma na celu przekonania odbiorcy do sposobu myślenia mówcy. Wręcz przeciwnie, często jest wyrażeniem poglądów słuchaczy. Nacisk kładziony jest tutaj na sposób, w jaki wyraża się daną treść. Stąd dawna nazwa mowy — popisowa, czyli służąca do popisania się przed słuchaczami swoimi zdolnościami oratorskimi.
W dawnych czasach oracje popisowe stanowiły bardzo ważny element życia publicznego. Wystąpienie podczas ważnego wydarzenia, bankietu bądź uroczystości religijnej, mogło stanowić wstęp do piastowania wysokich godności. Należało jedynie olśnić publiczność odpowiednio wyrażonym zdaniem. Z taką sytuacją możemy się spotkać bardzo często w historii starożytnego Rzymu. Szczególnie istotne były wtedy choćby mowy popisowe przyszłych cesarzy — stanowiące ich pierwsze wystąpienia publiczne.
Bliższym nam historycznie przykładem oracji popisowej może być choćby przemówienie pogrzebowe. Wyraża ono w sposób odpowiedni do chwili zdanie zebranych na temat zmarłego. Innym jest również mowa weselna, wygłaszana na cześć państwa młodych.
Aktualizacja: 2024-07-25 16:51:38.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.