Hamlet – motywy literackie

Autorka listy motywów literackich: Adrianna Strużyńska. Redakcja: Aleksandra Sędłakowska.

Motywy literackie w „Hamlecie” Williama Szekspira składają się na wielowymiarową strukturę tragedii, która od wieków fascynuje czytelników i odbiorców inscenizacji. Zemsta, śmierć, miłość czy władza to tylko niektóre z tematów splecionych w tej tragicznej opowieści, ukazując dynamikę ludzkich emocji, moralnych dylematów i nieuchronność losu.

Spis treści

Motyw zemsty

Zemsta jest wiodącym tematem „Hamleta”, napędzającym fabułę dramatu i ukazującym moralne oraz psychologiczne dylematy bohaterów. Tytułowy bohater, nawiedzony przez ducha swojego zamordowanego ojca, zmaga się z wewnętrznym konfliktem – czy powinien pomścić śmierć rodzica? A jeśli tak, to w jaki sposób? Żądza zemsty wprowadza go w stan obsesji, która stopniowo niszczy jego psychikę. Również Laertes, napędzany gniewem wobec Hamleta, po śmierci ojca Poloniusza i siostry Ofelii, staje się ofiarą własnej wendetty. Szekspir ukazuje zemstę jako destrukcyjną siłę, która pochłania zarówno mściciela, jak i jego otoczenie, prowadząc do nieuchronnej tragedii. Finałowa scena, gdy wszyscy główni bohaterowie giną, podkreśla, że zemsta nie przynosi oczyszczenia ani spokoju, a jedynie więcej cierpienia.

Motyw śmierci

Od samego początku obecność ducha zamordowanego króla wskazuje na to, że życie i śmierć są nierozerwalnie splecione. Bohaterowie dramatu umierają na różne sposoby: w wyniku przemocy, intryg, załamania psychicznego czy przypadkowych zdarzeń. Każda śmierć ma swoje konsekwencje, kształtując przebieg wydarzeń i pogłębiając filozoficzne rozważania Hamleta na temat przemijania i sensu życia. Scena rozmowy z grabarzami na cmentarzu, gdy Hamlet rozmyśla nad czaszką “biednego Yorika”, symbolizuje równość wszystkich wobec śmierci oraz jej nieuchronność. Ostatecznie, mimo zbiorowej destrukcji, Horacy jako jedyny pozostaje, by opowiedzieć historię – co podkreśla wagę pamięci i dalszego snucia narracji w obliczu śmiertelności.

Motyw władzy

Dążenie do władzy i jej utrzymanie są jednymi z głównych motorów działań Klaudiusza, który morduje swojego brata, by objąć tron Danii. Władza, przedstawiona jako krucha i powodująca spięcia w relacjach międzyludzkich, zmusza Klaudiusza do ciągłego knucia intryg, takich jak próby zabicia Hamleta. Jednak działania te prowadzą go do moralnego upadku. Szekspir ukazuje władzę jako coś, co wymaga kompromisów moralnych i wywołuje konflikty zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Hamlet, choć jest naturalnym pretendentem do tronu, waha się między obowiązkiem zemsty a niechęcią do uczestniczenia w grze o władzę, co kontrastuje z pragmatycznym i zdecydowanym Fortynbrasem. 

Motyw zdrady

Zdrada jest siłą napędzającą konflikty i będące ich konsekwencją tragedie. Klaudiusz zdradza swojego brata, mordując go i uzurpując sobie tron, co rozpoczyna ciąg wydarzeń prowadzących do destrukcji. Hamlet czuje się zdradzony przez matkę, która poślubia mordercę swojego męża, co pogłębia jego gniew i wątpliwości moralne. Rozenkranc i Gildenstern, udający przyjaciół Hamleta, okazują się szpiegami na usługach króla, a zdrada kończy się ich własną śmiercią. Ofelia, z kolei, odczuwa zdradę ze strony Hamleta, który traktuje ją chłodno, a także ojca, który wykorzystuje ją do realizacji swoich celów. Motyw zdrady uwypukla kruchość ludzkich relacji oraz tragiczne skutki braku lojalności.

Motyw miłości

Miłość w dramacie zdaje się wielowymiarowa i ukazana w kontrastach. Relacja Hamleta i Ofelii stanowi przykład miłości romantycznej, ale ich uczucie zostaje zniszczone przez polityczne intrygi i emocjonalne napięcia. Hamlet, choć kocha Ofelię, nie potrafi postawić jej ponad swoją misję zemsty, co prowadzi do alienacji i tragedii. Miłość rodzicielska pojawia się w postaci troski Gertrudy o Hamleta, choć jej decyzje budzą wątpliwości co do jej lojalności wobec syna. Z kolei destrukcyjna miłość Gertrudy i Klaudiusza reprezentuje zdradę żony wobec ideałów zmarłego ojca Hamleta. Szekspir ukazuje miłość jako siłę, która często ustępuje miejsca innym zobowiązaniom, takim jak władza czy zemsta.

Motyw obłędu

Szaleństwo jako motyw w dziele zaciera granice między rzeczywistością a pozorem. Hamlet udaje obłęd, aby zmylić przeciwników i uzyskać czas na realizację swojej zemsty, jednak jego zachowanie wskazuje na rzeczywiste emocjonalne rozchwianie. Ofelia, w przeciwieństwie do Hamleta, popada w prawdziwe szaleństwo, będące rozstrojem nerwowym, efektem śmierci ojca i utraty ukochanego. Jej obłęd kończy się samobójstwem, co staje się symbolem jej bezradności wobec otaczających ją konfliktów. Motyw obłędu ilustruje, jak ekstremalne emocje i presje mogą zniszczyć psychikę człowieka, jednocześnie kwestionując granice między rozumem a irracjonalnością.

Motyw teatru

Teatr w „Hamlecie” pełni podwójną rolę – jest zarówno środkiem do ujawnienia prawdy, jak i metaforą ludzkiego życia. Tytułowy bohater wykorzystuje sztukę „Zabójstwo Gonzagi” jako narzędzie do sprawdzenia winy Klaudiusza, co dowodzi, że gra oraz fałsz mogą być użyte w służbie prawdy. Jednocześnie motyw teatru podkreśla iluzoryczność ludzkich relacji, w których każdy odgrywa przypisaną mu rolę. Szekspir, poprzez wielokrotne odwołania do aktorstwa i sztuki, zadaje pytania o granicę między rzeczywistością a pozorem oraz o to, jak dalece nasze życie jest zdeterminowane przez społeczne konwencje.

Motyw przemijania

Upływ czasu i jego nieuchronne konsekwencje nadają dramatowi filozoficznego wymiaru. Hamlet często rozważa, co pozostaje po ludziach po ich śmierci, zwłaszcza w scenie na cmentarzu, gdzie rozmyśla nad czaszką Yorika, dawnego błazna. Scena ta symbolizuje zarówno fizyczne rozkładanie się ciała, które spoczywa w grobie, jak i ulotność ludzkich dokonań. Refleksje Hamleta podkreślają marność działań człowieka wobec wszechpotężnej siły czasu i śmierci. Szekspir wykorzystuje motyw przemijania, by ukazać uniwersalny los ludzkości, jakiej wszystkie ambicje, konflikty i uczucia ostatecznie zostają unieważnione przez śmierć. Jest to także pretekst do pytań o sens życia i to, co nadaje mu wartość w obliczu nieuniknionego końca.

Motyw rodziny

Relacje rodzinne w „Hamlecie” są przedstawione jako skomplikowane i pełne napięć, co odzwierciedla większe problemy społeczne i moralne. Centralnym konfliktem jest napięcie między Hamletem a jego matką, Gertrudą, która poślubia Klaudiusza wkrótce po śmierci swojego męża. Hamlet czuje się zdradzony przez matkę, postrzegając jej działanie jako moralną słabość i brak lojalności wobec ojca. Relacja między Klaudiuszem a Hamletem jest natomiast naznaczona wrogością i chęcią zemsty, co prowadzi do tragicznych wydarzeń. Wątek rodziny podkreśla, że lojalność, obowiązek i miłość mogą być zdominowane przez polityczne i społeczne zobowiązania, zwłaszcza w królewskim kontekście. 

Motyw moralności

Moralne dylematy odgrywają kluczową rolę w „Hamlecie”, ukazując wewnętrzne konflikty bohaterów w kontekście religijnym i etycznym. Hamlet zastanawia się nad konsekwencjami zemsty w świetle chrześcijańskiego nauczania o grzechu i zbawieniu, co opóźnia jego działania. Jego słynny monolog „Być albo nie być” jest rozważaniem o moralności samobójstwa w obliczu cierpienia, a z drugiej strony swej powinności na Ziemi. Klaudiusz, mimo popełnienia morderstwa, wciąż próbuje modlić się o przebaczenie, choć zdaje sobie sprawę z nieautentyczności swojego żalu. Motyw moralności ukazuje, jak trudne i skomplikowane są decyzje bohaterów, gdy muszą zmierzyć się z konsekwencjami swoich działań, zarówno w życiu doczesnym, jak i wiecznym.

Motyw przyjaźni

Przyjaźń w „Hamlecie” jest ukazana jako rzadkie i niezwykle cenne zjawisko w świecie pełnym zdrady i fałszu. Jedynym prawdziwym przyjacielem Hamleta okazuje się Horacy, który pozostaje lojalny aż do samego końca. Ich relacja jest przeciwstawieniem do relacji Hamleta z Rozenkrancem i Gildensternem, którzy udają przyjaciół, ale w rzeczywistości działają na rzecz Klaudiusza. Horacy, wierny i pełen empatii, staje się powiernikiem Hamleta oraz świadkiem jego działań i refleksji. Jego obecność podkreśla wartość lojalności i szczerości w świecie zdominowanym przez intrygi. Przyjaźń Horacego i Hamleta pokazuje, że autentyczne relacje międzyludzkie mogą przetrwać nawet w najbardziej niesprzyjających okolicznościach.

Motyw wojny

Wojna w dramacie ma zarówno wymiar społeczny, jak i duchowy. Zewnętrznym zagrożeniem jest Fortynbras, młody władca Norwegii, którego dążenie do odzyskania ziem należących niegdyś do jego ojca stanowi kontrast wobec niezdecydowania Hamleta. Fortynbras działa z determinacją i dyscypliną wojskowego. Wojna wewnętrzna toczy się w umyśle Hamleta, który zmaga się z własnymi uczuciami, wątpliwościami i moralnymi rozterkami. Motyw wojny podkreśla napięcia polityczne, ale także wewnętrzne bitwy, które decydują o losach bohaterów. W końcu to Fortynbras przejmuje władzę, co symbolizuje triumf działania nad bezczynnością.

Motyw ironii

Ironia jest obecna zarówno w działaniach bohaterów, jak i w strukturze samego dramatu. Przykładem jest scena, w której Klaudiusz modli się o przebaczenie, a Hamlet powstrzymuje się od zabicia go, sądząc, że król zaatakowany w takich okolicznościach zostanie zbawiony. W rzeczywistości Klaudiusz nie jest w stanie szczerze żałować, co czyni sytuację ironiczną i tragiczną zarazem. Hamlet często używa ironii w swoich wypowiedziach, zwłaszcza w rozmowach z Poloniuszem i innymi dworzanami, co podkreśla jego inteligencję i wyższość nad otaczającym go fałszem. Ironia uwypukla także tragiczne konsekwencje niewiedzy i błędnych decyzji bohaterów, przyczyniając się do dramaturgii sztuki.

Motyw marności

Marność życia jest jednym z najważniejszych motywów filozoficznych w „Hamlecie”. Refleksje nad śmiercią, przemijalnością ludzkich ambicji i ulotnością władzy pojawiają się zarówno w monologach Hamleta, jak i w działaniach innych postaci. Słynna scena z czaszką Yorika jest szczególnie wymowna, ukazując, że zarówno wielcy, jak i mali ludzie kończą w prochu. Motyw ten nadaje dramatowi uniwersalny wymiar, zadając pytania o sens życia i cel ludzkich działań w obliczu nieuchronnej śmierci. Marność, podkreślana przez Szekspira, ukazuje, że wszyscy ludzie są równi wobec przemijania.

Motyw tajemnicy

Duch ojca Hamleta, zjawa o początkowo niejasnych intencjach, staje się symbolem niepoznawalności i zagadkowości życia po śmierci, które czasami przenika do materialnej rzeczywistości. Jego pojawienie się zmusza Hamleta do odkrycia prawdy o zbrodni Klaudiusza, ale jednocześnie wprowadza bohatera w świat na granicy szaleństwa i fantastyki. Tajemnica dotyczy także wewnętrznych motywacji i uczuć bohaterów, którzy często ukrywają swoje prawdziwe zamiary. Szekspir używa tego motywu, by ukazać, jak ludzka niezdolność do pełnego poznania prawdy prowadzi do tragicznych konsekwencji, podkreślając jednocześnie nieuchronność konfliktów wynikających z ukrytych intencji i sekretów.


Przeczytaj także: Opisz zachowanie Hamleta po zabiciu Poloniusza. Jakie cechy ujawnia jego reakcja?

Aktualizacja: 2024-12-25 11:08:41.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.