W literaturze oświeceniowej jednym z ważnych motywów była utopia, czyli wizja idealnego społeczeństwa. Doskonałym przykładem utopijnej wizji jest napisana w XVIII wieku powieść Ignacego Krasickiego „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.
Utopia to wyidealizowana wizja społeczeństwa, funkcjonującego zgodnie z doskonałymi, często nieosiągalnymi zasadami. Koncepcja ta nie tylko stanowiła obiekt refleksji nad ludzką naturą i jej uwarunkowaniami oraz strukturą społeczną, ale również inspirowała do podejmowania prób zmiany rzeczywistości. W tym kontekście szczególnie ważny jest sam gatunek literacki zwany utopią, w jakim tworzący autorzy dzieł snują fantastyczne opowieści o idealnych ustrojach. W polskiej literaturze oświeceniowej utworem nawiązującym do tego motywu są „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego. Powieść ta przedstawia pobyt tytułowego bohatera na wyspie Nipu, której mieszkańcy żyli w prawdziwej utopii. Stanowi to komentarz do ówczesnych realiów społecznych i politycznych, wpisując się tym samym w nurt utopijnych rozważań epoki.
Krasicki, opisując społeczeństwo na wyspie Nipu, kreuje arkadię – utopijną społeczność, w której jednostki tworzą spójną, harmonijną zbiorowość obywatelską. Fundamentem tej struktury jest porządek naturalny oraz równość wszystkich obywateli. Jak tłumaczy Doświadczyńskiemu mędrzec Xaoo, społeczeństwo Nipuan nie zna tradycyjnych form rządów takich jak monarchia, arystokracja czy demokracja. Zamiast tego, porządek społeczny oparty jest na naturalnych relacjach, szczególnie między rodzicami a dziećmi, a wszelkie spory rozwiązywane są za pomocą dyskusji, a nie przemocy. Równość wszystkich obywateli jest zasadą naczelną, a w razie potrzeby spory rozsądza starszyzna, mająca największą wiedzę i doświadczenie życiowe. Na pierwszy plan wybija się harmonia, ponieważ Nipuanie nie kwestionują rzeczywistości, przyjmują ją taką, jaka jest.
W powieści Ignacy Krasicki nie tylko tworzy obraz utopijnej społeczności, lecz również wprowadza elementy patriotyzmu, religijności i sprawiedliwości, które były charakterystyczne dla ówczesnych utopii. Te wartości, obecne na wyspie Nipu, nawiązują do pozytywnego mitu polskiego szlachcica sarmaty, co pozwala autorowi połączyć utopijną wizję z wyidealizowanym obrazem sarmackiej przeszłości. W pewnym sensie można więc uznać wyspę Nipu za przestrzeń symboliczną, znajdującą się pomiędzy rozrywką a głęboką refleksją nad państwem i społeczeństwem. Nipuanie, mimo oddalenia geograficznego od granic Rzeczypospolitej, kierują się wartościami wyznawanymi dawniej przez polską szlachtę. Stają się przypomnieniem minionych czasów, gdy panowały powszechna sprawiedliwość, ład społeczny i porządek.
Społeczeństwo Nipuan, przedstawione w powieści jest odizolowane od reszty świata, ponieważ nie potrzebuje kontaktu z zewnętrznymi cywilizacjami, które postrzega jako zepsute i niebezpieczne. Życie Nipuan jest idealne, wolne od problemów społecznych, z jakimi borykają się inne społeczeństwa. Prawdomówność i sprawiedliwość są najwyższymi wartościami, a mieszkańcy wspólnie dążą do jednego celu – utrzymania harmonii i porządku. Co istotne, polityka nie ma w tym świecie miejsca, co podkreśla jego utopijny charakter. Mimo że życie na Nipu wydaje się perfekcyjne, Krasicki pokazuje, że ideały te nie są możliwe do wprowadzenia w rzeczywistości poza wyspą. Gdy opowiada o wyspie Nipu w Europie, trafia do szpitala psychiatrycznego. Nie jest w stanie też wprowadzić realnych zmian, mimo objęcia urzędu posła.
Główna lekcja, którą Doświadczyński wynosi z pobytu w tej utopii, to zrozumienie, że człowiek powinien kierować się poczuciem obowiązku wobec swojego kraju i najbliższych, nawiązując tym samym do tradycyjnych wartości patriotycznych.
Aktualizacja: 2024-09-30 14:16:21.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.