Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to jedna z najbardziej niesłychanych powieści polskiego oświecenia, bardzo wyróżniająca się na tle epoki i do dziś pozostająca dziełem bardzo oryginalnym. Główny bohater bowiem zwiedza świat i trafia na wyspę, gdzie poznaje tajemniczy lud Nipuan. Życie z nimi jest idyllą, jednak mężczyzna postanawia skonfrontować ich nauki z prawdziwym życiem i wraca do prawdziwego świata. To koncept, którego nie powstydziliby się dzisiejsi autorzy literatury fantastycznej, natomiast Ignacy Krasicki napisał tę rzecz już trzysta lat temu.
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to powieść Ignacego Krasickiego, która jest zbiorem wspomnień wymyślonego bohatera. Mikołaj Doświadczyński jest młodym szlachcicem, pochodzącym ze znamienitej rodziny. Pobiera nauki w mieście, przeżywa śmierć rodziców, ulega młodzieńczym namiętnościom i zapędom, w końcu dziedziczy majątek i pozwala sobie na zagraniczną podróż. W trakcie rejsu jego statek rozbija się, a on sam trafia na dziwną wyspę zamieszkaną przez lud Nipuan.
Przez wiele miesięcy mężczyzna pobiera nauki od tamtejszego mędrca, Xaoo, aż w końcu staje się członkiem tej dziwnej społeczności, która nosi cechy społeczeństwa idealnego. Na Nipu nie ma przestępstw, polityki ani religii. Wszyscy żyją w harmonii i pomagają sobie nawzajem. Śpiewają pieśni i uczą się od starszych. Pracują dla dobra wszystkich. Ich język jest konkretny i prosty, ponieważ nie ma w nim skomplikowanych figur retorycznych, pojęć politycznych.
Mikołaj dostrzega idealność tego ustroju jednak po pewnym czasie zaczyna tęsknić za własną ojczyzną. Odnajduje wrak statku i odbudowuje łódź zapasową. W drodze powrotnej trafia do niewoli w Ameryce Łacińskiej, skąd wydostaje go bardzo stary Indianin. Po wielu perypetiach udaje mu się wrócić do kraju, gdzie obejmuje majątek i stara się żyć według zasad przyjętych na Nipu. Zostaje nawet posłem, lecz nie jest w stanie obracać się wśród przekupnych i nieuczciwych ludzi.
W końcu w trakcie podróży na Litwę zostaje uratowany z opresji przez kobietę, która okazuje się jego niespełnioną miłością z młodości, Julianną. Pobierają się i Mikołaj wreszcie odnajduje szczęście i spokój. Właśnie wtedy postanawia spisać wszystkie swoje wspomnienia w książce.
Rozdział pierwszy. Mikołaj Doświadczyński przedstawia się jako szlachcic mieszkający na wsi, pochodzący z rodziny o patriotycznych tradycjach. Jego ojciec dzięki wieloma latom służby państwowej i rzetelnego pełnienia powierzonych mu urzędów zyskał nie tylko szacunek okolicznej szlachty, lecz także urząd stolnika, z czego syn jest bardzo dumny. Wspomina, że wychowywał się na wsi. Mata jego była osobą bardzo dobrą i życzliwą. Mikołaj wychowywał się głównie wśród kobiet, a w wieku lat siedmiu za wstawiennictwem swojego wuja został posłany do szkoły.
Rozdział drugi. Mikołaj był źle nastawiony do szkoły. Był uczniem zdolnym, może nawet bardzo zdolnym, ale jego usposobienie (lenistwo i niechęć do nauki) sprawiały, że nie osiągał zbyt wysokich wyników. Tak bohaterowi pędził czas przez lat dziewięć, kiedy przydarzyła się rodzinna tragedia. Zmarł ojciec młodzieńca i ten wezwany został do domu. Gdy się tam znalazł bardzo szybko wpadł w nurt beztroskiego wiejskiego życia, pozbawionego granic i obowiązków, lecz okres sielanki przerwał jego wuj, który był wykonawcą testamentu ojca.
Rozdział trzeci. Matka Mikołaja zatrudnia pana Damona, Francuza, który ma uczyć młodzieńca języka francuskiego oraz dworskich manier. Doświadczyńskiemu podobają się lekcje z nim, ponieważ polegają na prostych rozmowach. Sam pan Damon jest ponoć uciekinierem z dworu francuskiego króla, lecz prosi, by ten sekret zachować dla siebie. Przez niedyskrecję matki w szybkim tempie jednak plotka roznosi się po całej okolicy i o panu Damonie wiedzą już zupełnie wszyscy sąsiedzi i zwłaszcza sąsiadki.
Rozdział czwarty. Mikołaj Doświadczyński opisuje jak wpłynęły na niego lektury popularnych powieści miłosnych i sentymentalnych. Od razu sam poczuł w sobie żar uczuć i w czasie leśnej przechadzki zakochał się w niejakiej Juliannie. Zachował się w sposób bardzo impulsywny, ponieważ padł dziewczynie do stóp zaczął napastliwie wyznawać jej swoje nagłe uczucia, co spłoszyło dziewczynę i sprowokowało do ucieczki. Mikołaj jednak na tyle był zakochany, że odtąd śnił o Juliannie.
Rozdział piąty. Pewnego razu Mikołaj śledził Juliannę, która przechadzała się po parku z jego matką. Chłopak wziął łódkę i wypłynął na staw, jednak przez swoją nieuwagę, wpadł do wody. Matka od razu domyśliła się jego uczuć wobec dziewczyny, jednak nie uważała jej za wystarczająco dobrą partię dla syna. Zadbała więc o to, by ich rozdzielić - Juliannę wysłała do klasztoru, a Mikołaja zagranicę.
Rozdział szósty. Zamiast zagranicę, Mikołaj wraz z panem Damonem wybiera się do dalekiego miasta, gdzie ma się spotkać z kuzynem. Ten jednak wyjechał i mężczyźni muszą czekać na niego. Zatrzymują się u znajomej Fracuza - baronowej. Przez miesiąc Mikołaj pije wino, gra w karty i flirtuje z córkami baronowej, co kosztuje go sporo pieniędzy. Pojedynkuje się z człowiekiem, który obraził pana Damona, za co trafia na noc do aresztu. Wychodzi dzięki renomie swojego nazwiska, jednak okazuje się, że pan Damon, baronowa oraz cały dobytek młodzieńca zniknęły.
Rozdział siódmy. Mikołaj wraca do rodzinnego domu i szybko uzyskuje przebaczenie od matki. Zaczyna znowu żyć powoli i nieco się nudzić. Pewnego razu słyszy od sąsiadki o pewnej polskiej powieści, która nosi tytuł Koloander wierny i tak go zaciekawia, że natychmiast próbuje ją pożyczyć.
Rozdział ósmy. Pod wpływem przeczytanej książki Mikołajowi wraca ochota na sentymentalizm i edukację, a także poznawanie świata. Za pozwoleniem matki udaje się do Warszawy, gdzie mieszka jego wuj, pełniący szlachetną funkcję posła na sejm. W Warszawie Mikołaj wchodzi w świat życia salonowego i postanawia, że chce w nim brylować. Nabywa nowe znajomości, dowiaduje się wielu rzeczy o salonowych obyczajach.
Rozdział dziewiąty. Umiera matka Mikołaja. Młodzieniec odczuwa żal, lecz dostrzega również, że w ten sposób ostatecznie zyskał wolność osobistą. Postanawia więc wprowadzić w życie plan podróży zagranicznej. Gdy to planuje, przychodzi wezwanie do sądu w Lublinie.
Rozdziały od dziesiątego do trzynastego. Proces w Lublinie odwleka się i konsumuje bardzo dużo pieniędzy, które Mikołaj chciał zainwestować w podróże. Radzi się prawników, a w końcu do procesu nie dochodzi ze względu na wyjazd przeciwnika. Młodzieniec decyduje się wyjechać bez względu na wszystko.
Rozdziały od czternastego do szesnastego. Mikołaj opisuje swoją podróż do Paryża oraz pierwsze nieporadne kroki stawiane w tym oszałamiającym mieście. Młodzieniec dba o strój i wszystko, co potrzebne, by dobrze prezentować się na salonach. Szybko ulega jednak wypadkowi, który zatrzymuje go na dłuższy czas w domu. Zniechęcony tymi wydarzeniami, Mikołaj opuszcza Paryż i udaje się do Holandii, gdzie postanawia wyruszyć w morze.
Rozdział siedemnasty. Mikołaj uczestniczy w rejsie aż do cyplów Afryki, lecz w drodze powrotnej jego statek ulega katastrofie na skutek sztormu, a on sam ledwo ratuje życie i zaczyna dryfować po otwartym oceanie, trzymając się wyłącznie kawałka deski.
Rozdziały od pierwszego do trzeciego. Mikołaj trafia na wyspę zwaną Nipu. Zostaje uratowany przez społeczność prostych ludzi, którzy żyją w harmonii i spokoju. Posługują się prostym językiem, nie mają szczegółowego prawa ani podziału na zawody i profesje. Nie ma u nich żadnych przestępstw, ani krzywd. Mikołaj zostaje przyjęty do społeczności i trafia do człowieka o imieniu Xaoo.
Rozdziały od czwartego do szóstego. Wielomiesięczne nauki Xaoo wywracają światopogląd Mikołaja do góry nogami. Okazuje się, że europejska cywilizacja zabrnęła w ślepy zaułek. Niepotrzebnie dzieci uczą się wielu języków i całej historii, gdy powinny skupić się na własnym języku i własnych dziejach. Xaoo sławi życie proste, oparte na rzeczywistej wspólnocie. Nauka powinna sprowadzać się do przydatnych umiejętności, a nie do dociekania spraw abstrakcyjnych, które nikomu się nie przydają.
Rozdział siódmy. Mikołaj uczy się od Xaoo również rolnictwa.
Rozdział ósmy. Wykład Xaoo o bezsensowności wojny i o tym, jak wielkim nieszczęściem jest sytuacja, w której jeden człowiek pozbawia innego człowieka życia pod jakimkolwiek pretekstem. Narzędzia powinny służyć do pracy, a jeden człowiek nie powinien móc rządzić wszystkimi innymi.
Rozdział dziewiąty. Mikołaj odwiedza pole Kootesa, założyciela społeczności Nipuanów. Dowiaduje się, że na wyspie nie panuje żaden ustrój polityczny, prawa i ustawy są zbędne, ponieważ ludzie pomagają sobie nawzajem i panuje międzypokoleniowa harmonia i ład. Mikołaj dowiaduje się również o świętach Nipuanów.
Rozdział dziesiąty. Mikołaj poznaje historię Laongo. Mężczyzna ten zniknął na dłuższy czas z wyspy, a gdy powrócił, pod pozorem normalności, okazał się szpiegiem jakiegoś rządu i próbował pozyskaćna Nipu nowych niewolników. Na szczęście jego intryga została wykryta, a on sam zabity.
Rozdział jedenasty. Mikołaj bierze udział w wiecie Nipuanów, a także rozpoczyna szkolenie filozoficzne u Xaoo.
Rozdział dwunasty. Mikołaj rozmawia z Xaoo o podróżach zagranicznych, na które obaj patrzą zupełnie inaczej.
Rozdział trzynasty. Mikołaj jest świadkiem rozprawy sądowej i jest pod wielkim wrażeniem szacunku oraz sprawiedliwości, z jakimi został
Rozdział czternasty. Mikołaj uczy się o roli pieśni w tradycji Nupian, a także poznaje kolejne ich zwyczaje dotyczące wypoczynku.
Rozdziały od piętnastego do szesnastego. Mikołaj odnajduje wrak statku, na którym znajduje broń, księgi, złoto i zapasową łódź. Z początku nie może zdecydować się, co zrobić z tym dobytkiem i ukrywa je w pieczarze. Potem jednak przyznaje się do znaleziska Xaoo, a ten niszczy broń i pali okręt, lecz zachowuje księgi.
Rozdział siedemnasty. Mikołaj zaczyna tęsknić za ojczyzną i postanawia opuścić Nipu. Przerabia szalupę ze spalonego okrętu, zbiera zapasy i pewnego dnia opuszcza wyspę.
Rozdziały od pierwszego do piątego. Mikołajowi po kilkunastu dniach rejsu kończą się zapasy, lecz zostaje przechwycony przez statek wiozący niewolników. Młodzieniec zostaje ograbiony i zakuty w kajdany. W końcu trafia do pracy w kopalni w Ameryce Łacińskiej, skąd udaje mu się wydostać dopiero przy pomocy starego Indianina. Ten informuje o nim człowieka z Europy, który uwalnia Mikołaja. Za otrzymane pieniądze postanawia wykupić innych niewolników.
Rozdział szósty. Europejczyk Gwilhelm daje Mikołajowi schronienie. Mówi również, że powinien odnaleźć właścicieli weksli, w których widział nadzieję na swój ratunek. Właścicielem okazuje się Gwilhelm i ofiarowuje je Mikołajowi, co umożliwia mu powrót do Europy.
Rozdziały od siódmego do dziewiątego. W trakcie morskiej podróży Mikołaj chętnie filozofuje z kapitanem i opowiada mu o Nipuanach. W końcu trafia do Kadyksu, gdzie zostaje w niewyjaśnionych okolicznościach aresztowany.
Rozdział dziesiąty. W czasie przesłuchań Mikołaj opowiada o Nipuanach i zostaje wzięty za szalonego, więc trafia do szpitala psychiatrycznego. Stamtąd wybawia go kapitan statku, z którym wcześniej podróżował.
Rozdział jedenasty. Mikołaj wraz z kapitanem podróżuje do Paryża, który trudno mu opuścić, lecz w końcu wyrusza w drogę do Warszawy.
Rozdziały od dwunastego do czternastego. Mikołaj wraca do rodzinnej wsi i objąwszy władzę nad majątkiem próbuje wprowadzić w życie nauki Nipuanów. Zostaje wytypowany do bycia posłem i obejmuje ten urząd, jednak szybko okazuje się, że polityka to bardzo brudna i nieuczciwa dziedzina.
Rozdziały od piętnastego do szesnastego. Mikołajowi nie wiedzie się w miłości, nie może znaleźć żony. Dociera do niego informacja o spadku w postaci ziem na Litwie. Wyrusza w podróż, lecz ulega wypadkowi, z którego ratuje go znamienita dama. Okazuje się być ona Julianną - miłością Mikołaja z młodości. Pobierają się i żyją długo i szczęśliwie.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.