Ludzkie życie składa się z konsekwencji decyzji - naszych lub kogoś innego. Istnieje przy tym różnica między wyborem płatków śniadaniowych, a kierunku rozwoju kariery zawodowej. Ważne momenty życiowe, jak drugi z powyższych przykładów, wymaga od człowieka zdecydowanie trudniejszych decyzji, a tym samym poszukiwania mocniejszej motywacji. Nie potrafimy przy tym uciec od naszych instynktów ku całkowicie racjonalnemu myśleniu, co za tym idzie, wywierają na nas wpływ emocje i własne przekonania. To one są głównymi motywatorami do podejmowania trudnych decyzji. Widzimy to na przykładzie doświadczeń życiowych, ale również ujętych na łamach literatury historii. Są doskonale oddające mechanizm trudnych decyzji i stojącej za nimi motywacji możemy uznać „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego oraz „Antygonę” Sofoklesa. Analizując je na tle kontekstu socjologicznego, zauważymy, jak wielkie znaczenie mają dla naszego życia poglądy i emocje.
Od niepamiętnych czasów mędrcy z całego świata kierowali swoje myśli ku wnętrzu człowieka. Refleksja ta przypominała zagłębienie w istny mikrokosmos, którego praw nie jesteśmy w stanie zgłębić mimo bycia płaszczyzną ich oddziaływania. Jednym z ważniejszych pytań stających przed badaczami naszej natury wewnętrznej było rozszyfrowanie jej budowy. Nie zgłębiając niuansów należnych raczej filozofii czy psychologii, możemy stwierdzić istnienie kilku kluczowych elementów naszego wnętrza. Będą to warstwy: intelektualna, światopoglądowa (duchowa) i emocjonalna.
Wszystkie one wpływają na każdą podejmowaną w życiu decyzję. Z jej znaczeniem wzrasta przy tym presja, którą wywołują i poziom zaangażowania poszczególnych warstw. Możemy nawet zaryzykować stwierdzenie, że im trudniejsza decyzja, tym do głębszych lub prymitywniejszych bodźców się odwołuje. Chociażby zagrożenie egzystencji wywoła nacisk prawie zwierzęcych instynktów - przejęcie kontroli przez agresję czy strach. Jedynie siła naszych przekonań może uchronić przed działaniem emocjonalnym. Z drugiej strony zimna kalkulacja na własną korzyść może zostać złamana przez typowo ludzki czynnik empatii. Sposób oddziaływania tych bodźców na naszą psychikę i ich wpływ na podejmowane decyzje najlepiej widać w sytuacjach skrajnych. Historii takich mamy niestety w dziejach ludzkości aż za dużo.
Gustaw Herling-Grudziński miał to nieszczęście uczestniczyć w jednej z najgorszych kart historii ludzkości - czerwonym terrorze. Jego doświadczenia z pobytu w łagrze są zarazem doskonałym studium zachowań w skrajnie złych warunkach i motywów podejmowania ważnych dla samej egzystencji człowieka decyzji. Grudziński, chociaż nie zachowuje w „Innym świecie” całkowitego obiektywizmu, potrafi doskonale opisać dany przypadek i przez to ukazać kierujące nim pobudki.
W większości wypadków zwraca uwagę na instynktownie podejmowaną walkę o przetrwanie. Warunki obozowe wyrywały człowieka z wieków cywilizowania stosunków społecznych, a więc cofały czas do epoki przedhistorycznej. W pewnym sensie komuniści radzieccy opracowali proces dewolucji człowieka do jego zwierzopodobnych praprzodków. Wszystkie decyzje więźniów nakierowane były na zaspokojenie palących potrzeb - fizjologicznych i emocjonalnych. Zależało od tego ich przetrwanie, co czyniło te decyzje życiowo istotnymi.
Grudziński podkreśla jednak, że takie instynktowne zachowanie prowadziło do nieodwracalnej degeneracji - złagrowania. Jedynym sposobem na zachowanie cząstki człowieczeństwa była choć minimalna wierność zasadom spoza zony. Należało postawić ponad przetrwanie pryncypia moralne lub światopoglądowe, na które składała się między innymi godność. Idealnymi przykładami będą tu Kostylew, były komunista, który wybrał prawdę i godność ponad życie oraz Jawgienija Fiodorowna - kobieta kierują się prawdziwą miłością. Z drugiej strony mamy człowieka spotkanego przez Grudzińskiego po wojnie, który ze strachu wydał na śmierć ufających mu ludzi. Wszyscy troje stanęli wobec ważnej życiowej decyzji i ją podjęli. Kierowały nimi jednak inne motywy, co przełożyło się na ostateczny los tych ludzi.
O ile w przypadku radzieckich łagrów dominowała emocjonalna, niemal instynktowna motywacja więźniów, starożytny dramatopisarz Sofokles poszedł w zupełnie odmiennym kierunku. Jego interpretacja tebańskiego mitu o Antygonie sprzeciwiającej się nakazom króla Kreona stanowi idealny przykład stawiania idei ponad wszystko. Córka Edypa stanęła po stronie reprezentowanej przez prawa boskie moralności i miłości, dokonując rytualnego pogrzebu brata wbrew zakazowi władzy. Tym samym jej dramatyczny wybór podyktowany został przez względy światopoglądowe.
Z kolei Kreon może posłużyć za przykład pragmatyzmu i emocji jako motywacji w swoim postępowaniu. Zakaz grzebania Polinika i późniejsze skazanie jego siostry za złamanie prawa wpisuje się w bezwzględną, ale jednak logikę rządzenia. Kreon chciał dać wyraźny sygnał dla mieszkańców polis, zbudować swoją pozycję jako władcy. Niektóre jego wypowiedzi sugerują również gniew wywołany butą młodej dziewczyny. To uniesienie nie pozwoliło mu dostrzec zagrożenia, w jakie przerodził się bunt Antygony. Dopiero wieszczek Tejrezjasz uświadomił Kreona o możliwych konsekwencjach jego uporu. Wtedy było już jednak za późno.
Człowiek to istota skomplikowana, a przy tym skonfliktowana wewnętrznie. Kierują nami motywacje, których nie rozumiemy, często dające nam sprzeczne pobudki do działania. Kiedy nadchodzi moment przełomowy w naszym życiu, ta wewnętrzna wojna ujawnia się z pełną siłą. Możemy dać ponieść się instynktowi ukrytemu za płaszczykiem emocji, wybrać wyższe idee, a nawet zgodność z obraną przez siebie logiką. Te motywacje będą w nas walczyć, ostatecznie kierując podczas podejmowania konkretnej decyzji. Wybór zadecyduje o konsekwencjach naszych działań. Każdy wewnętrzny element naszego bytu kierujący nami na dobre i złe strony. W naszym największym interesie jest umiejętność rozpoznawania pryncypiów danej chwili i słuchania tego z „głosów”, który za nimi podąża. Stanowi to jednak umiejętność świadczącą o wewnętrznej harmonii - cesze dostępnej nielicznym.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.