Epistemologia to dziedzina filozofii, zajmująca się poznaniem. W dobie rozwoju nauk ścisłych nie jest już tak popularna jak dawniej, zadawane przez nią pytania nadal jednak pobudzają do myślenia. Wśród tych najbardziej podstawowych znajdziemy próbę ustalenia, czy sposób pojmowania przez nas rzeczywistości oddaje ją zgodnie z prawdą. Od tego problemu możemy przejść do innego zagadnienia, mianowicie idealizowania rzeczywistości. Postrzeganie jej poprzez „różowe okulary” niesie za sobą wiele niebezpieczeństw. Pierwszym i najpoważniejszym jest brak wpływu wyidealizowanego pojmowania rzeczywistości na jej prawdziwy kształt. Dostrzeżono to już dawno temu, a wnioski zapisano między innymi na kartach literatury. Doskonałymi przykładami będą w tej materii powieści „Lalka” Bolesława Prusa i „Przedwiośnie” Stefan Żeromskiego Warto przy tym porównać zawarte przez autorów wnioski z kontekstem historycznym.
Aby dokładnie opracować problem wyidealizowania rzeczywistości, należy ukazać go w niewielkiej skali. Tym samym doskonałym przykładem będzie osoba z pozoru racjonalna, któreś światopogląd ulega „różowym okularom” i ta zdaje sobie z tego całkowicie sprawę. W polskiej literaturze powyższe zdania to praktycznie charakterystyka głównego bohatera „Lalki” - Stanisława Wokulskiego.
Postać wykreowana przez Bolesława Prusa to specyficzne połączenie pozytywisty i romantyka. Wokulski ciężko pracuje na swój sukces, interesuje się nauką oraz wierzy w słuszność założeń pracy u podstaw. Zdawałoby się więc, że na świat patrzy całkowicie realistycznie, wręcz racjonalnie. Widać to doskonale podczas jego paryskiej wycieczki, gdzie chłodno analizuje korzyści płynące dla miasta z ciągłej walki o przetrwanie wśród jej mieszkańców.
Zarazem jednak ten pragmatyczny kupiec przejawia romantyczne podejście w stosunku do kobiet. Dokonując swoistej diagnozy własnego stanu duchowego, zauważa swoją tendencję do idealizowania płci pięknej. Nie potrafi w kobiecie dostrzec istoty ludzkiej, podobnej jemu we wszystkich słabostkach. Tym bardziej osoby, ze wszystkimi jej cechami osobowości. Dla Wokulskiego kobieta przyjmuje kształt „anielski”, co doskonale opisał Mickiewicz na łamach czwartej części „Dziadów”. Zresztą to właśnie na nim, jako na przedstawicielu romantyzmu, Wokulski wyładowuje swoją frustrację z powodu wtłoczenia mu takiego obrazu kobiety.
Niebezpieczeństwo płynące z takiej sytuacji jest oczywiste nawet dla samego bohatera. Sam orientuje się w nim, gdy na chwilę uwalnia swoje myśli od „czaru” Izabeli Łęckiej. Niestety, idealizm jest silniejszy od rozumu i wkrótce Wokulski wraca do walki o arystokratkę, która całkowicie nie nadaje się na obiekt adoracji. Miłość potęguje idealizowanie Łęckiej, co ostatecznie doprowadza do tragedii życiowej Wokulskiego. Doskonale zapowiadający się kupiec, współudziałowiec prosperującej spółki i własnego biznesu, przechodzi swoiste załamanie. Cokolwiek się z nim dzieje po sprzedaży majątku, jest wynikiem zderzenia wyidealizowanej wizji z rzeczywistością. Jak widać, po takiej konfrontacji niewiele zostaje z romantycznych wyobrażeń.
Stefan Żeromski podszedł do problemu w sposób nieco szerszy. Zarysował przykład urzeczenia młodego człowieka ideami poprawy świata, które okazują się jednak wierutnym kłamstwem. Cezary Baryka za młodu przeżywa rewolucję bolszewicką w Baku. Wzniosłe hasła i teoretycznie szlachetne idee obiecujące zmianę świata na lepsze wywierają na nim wielkie wrażenie. Chętnie przyłącza się więc do zrewoltowanego tłumu, uczęszczając na wiece i powtarzając zasłyszane tam slogany. Młody umysł, można go nawet nazwać naiwnym, ulega idei i zaczyna postrzegać przez nią świat. Dochodzi nawet do potwornego momentu, kiedy Cezary wydaje ukryte na czarną godzinę kosztowności rodziny w imię rewolucji. Dla chłopaka nie ma to jednak znaczenia; Baryka uczestniczy w zmianie świta na lepsze i jego postępowanie jest słuszne. Wkrótce jednak przychodzi bolesne zderzenie z rzeczywistością.
Kiedy umiera matka Cezarego, a w mieście wybuchają walki Turków z Ormianami, chłopak ostrzega, co się wokół niego dzieje. Szczytne ideały rewolucji ustępują miejsca biedzie, ciągłemu strachowi i wszechobecnej śmierci. Idea komunizmu okazuje się jedynie szczytnymi hasłami, które maskują krzywdę ludzi. Rewolucja nie zmienia nic, prócz elity u władzy. Chłopak, tak jak wielu w szeregach rewolucjonistów, dał się oszukać i przyłożył rękę do popalenia świata. Podczas rozmowy z komunistami w Polsce, Cezary wytknie im zupełne oderwanie od rzeczywistości i nawoływanie do rzeczy, których nie rozumieją. Będzie to konfrontacja człowieka, który przejrzał na oczy poprzez swoje straszliwe doświadczenia, a ludźmi zaślepionymi przez „czerwone okulary”.
Przykład Cezarego Baryki prowadzi do o wiele szerszego kontekstu niebezpieczeństw idealizacji rzeczywistości, a mianowicie ideologii. Historia XX wieku pokazuje, że próby wprowadzenia w życie utopijnych planów na przyszłość ludzkości doprowadzają do cierpienia na niewyobrażalną skalę. Wspomniany powyżej komunizm wprowadzony w Związku Radzieckim to jeden przykład zła wyrządzonego w imię szczytnych celów. Jako ideologia rewolucyjna, postuluje bowiem całkowitą zmianę zastanej rzeczywistości. Jeżeli zaś proponowane zmiany prowadzić mają do utopii i to czyni je nieosiągalnymi w realnym świecie, tym gorzej dla świata. Próba dopasowania rzeczywistości do wyidealizowanej wersji z marzeń pcha zaślepionych ideologów ku coraz większej skrajności. To kończy się zaś ludobójstwem, Hołodomorem i Czerwonymi Khmerami.
Rzeczywistość i jej prawa są nieubłagane. Niezależnie co o nich myślimy, oddziałują na nas z całą stanowczością kosmosu. Jeżeli je zignorujemy i stworzymy własny, wyidealizowany obraz rzeczywistości, katastrofa będzie nieunikniona. Nasze widzimisię nie zaneguje bowiem prawdy, a jej negacja spowoduje jedynie, że nie będziemy przygotowani na konsekwencje własnych czynów.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.