Cudowna podróż to powieść szwedzkiej pisarki Selmy Lagerlöf, napisana w latach 1906-1907. Opowiada o przygodach niegrzecznego chłopca, czternastoletniego Nilsa Holgerssona, który przechodzi przemianę podczas niezwykłej podróży do Laponii.
Nils był niesfornym, czternastoletnim chłopcem, który sprawiał problemy rodzicom i dręczył zwierzęta. Pewnego razu spotkał krasnoludka, który zmienił Nilsa w krasnala. Razem z domowym gąsiorem Marcinem dołączył do stada dzikich gęsi. W ich towarzystwie przemierzył Szwecję, całkowicie się zmieniając. Stał się uczynny, ratował stado przez lisem Mykitą i innymi niebezpieczeństwami.
Nils dowiedział się, że aby odzyskać chłopięcą postać, musi odprowadzić Marcina do domu, gdzie jego matka go zabije. Chłopiec chciał zostać z gęśmi, ale dowiedział się, że jego rodzice popadli w nędzę. Wrócił do domu i pokazał się rodzicom, aby uratować życie Marcinowi. Nils odzyskał swoją postać i zmienił się na lepsze, ale musiał pożegnać się z dzikimi gęśmi.
Krasnoludek. Nils był czternastoletnim chłopcem, sprawiał rodzicom problemy, lubił płatać figle. Nie chciał iść z rodzicami do kościoła, dlatego ojciec kazał mu przeczytać fragment Biblii. Chłopak jednak zasnął, zamiast czytać, a kiedy się obudził, na krawędzi skrzyni zobaczył krasnoludka. Nils złapał go w siatkę, ale krasnoludkowi udało się uciec. Chłopak zemdlał, a kiedy się ocknął, sam stał się krasnoludkiem.
Dzikie gęsi. Nils zaczął szukać krasnoludka. Na podwórzu odkrył, że rozumie mowę zwierząt. Żadne z nich nie chciało mu jednak pomóc, ponieważ chłopak wcześniej dręczył zwierzęta. Gąsior Marcin postanowił odlecieć razem z dzikimi gęśmi. Nils próbował go powstrzymać, ale gąsior odleciał razem z nim.
Szachownica. Nils podziwiał z góry rodzinną Skanię, lecąc na grzbiecie gąsiora.
Wieczór. Przewodniczką klucza gęsi była Akka z Kebnekajse. Gąsior Marcin zaczął tracić siły i bał się, że nie da rady dolecieć z dzikimi gęśmi do Laponii. Gęsi zatrzymały się nad jeziorem na odpoczynek. Nils pomógł osłabionemu Marcinowi się napić, a ten w zamian złapał dla niego rybę. Akka miała wątpliwości, czy krasnoludek powinien znajdować się w towarzystwie gęsi, ale pozwoliła mu nocować razem ze stadem.
Noc. W nocy lis Mykita zakradł się i porwał jedną z gęsi, ale Nils ją uratował, a następnie skrył się przed lisem na drzewie, gdzie spędził noc.
Zabawa dzikich gęsi. Gęsi zemściły się na Mykicie: pokazywały mu się jedna po drugiej, nie pozwalając się schwytać, aż Mykita padł wyczerpany na ziemię.
W chłopskiej zagrodzie. Pewien chłopiec złapał wiewiórkę i przyniósł ją do domu. Nils zakradł się tam i przyniósł wiewiórce jej młode, aby te nie padły z głodu. Widziała go starsza kobieta, która była pod wrażeniem czynu krasnoludka. Rankiem gospodarz postanowił wypuścić wiewiórkę z młodymi.
W parku. Nils spędził noc w wiewiórczym gnieździe. Nils bał się, że będzie musiał wrócić do domu i spotkać się z rodzicami. Gęsi znalazły dla krasnoludka jedzenie oraz dopuściły Nilsa i Marcina do wspólnej zabawy. Chłopiec zaczął się bać, że dzikie gęsi dowiedzą się, jak okrutny był kiedyś dla zwierząt. Przyczyniło się to do jego decyzji o uratowaniu porwanej wiewiórki i jej dzieci. Akka powiedziała Nilsowi, że wstawiła się za nim u krasnoludka i kiedy wróci do domu, zostanie z powrotem przemieniony w człowieka. Nils poprosił ją jednak, aby mógł udać się z gęśmi do Laponii. Krasnoludek był nazywany przez stado Paluszkiem.
Czarne i szare szczury. Nad morzem znajdował się ogromny zamek Glimminge. Nie mieszkali tam już ludzie, ale czarne szczury, kot, nietoperze, sowy i bociany. Swego czasu, wojnę czarnym szczurom wypowiedziały szczury szare, nazywane też wędrownymi. Poniosły porażkę, ale szare szczury nie ustawały w wysiłkach, aby zdobyć zamek.
Bocian. Gęsi dowiedziały się, że na górze Kulla odbędzie się taniec żurawi. Po drodze spotkały bociana Klekota, który powiedział im, że czarne szczury udały się na górę Kulla, a pod ich nieobecność szare szczury planują atak na zamek. Ptaki postanowiły stanąć w obronie zamku.
Poskramiacz szczurów. Szare szczury zaatakowały zamek. Nils zagrał jednak na flecie, który okazał się zaczarowany, a szczury nie były w stanie oprzeć się jego dźwiękowi. Chłopiec wyprowadził je z dala od spichlerzy Glimminge.
Bocian poleciał po Nilsa, który zawędrował daleko, wyganiając szare szczury. Klekot i Akka zgodzili się, aby krasnoludek wziął udział w zebraniu zwierząt na górze Kulla. Podczas zebrania, lis Mykita zabił gęś. Lisy wygnały go z kraju, ponieważ na ten czas obowiązywał pokój między zwierzętami. Zebrani podziwiali śpiew ptaków i wielki taniec żurawi.
W niepogodę. Podróż trwała, Nils nie wiedział nawet, gdzie jest. Zaczął tęsknić za życiem wśród ludzi. Krasnoludek podsłuchał, jak sowy o nim rozmawiają: jeśli zaprowadzi gąsiora Marcina do domu, odzyska swoją ludzką postać. Nie wiedział jednak, jaki jest drugi warunek, bo sowy postanowiły dalej rozmawiać na osobności.
Schody o trzech stopniach. Nils przypomniał sobie opowieść nauczyciela o okręgu Blekinge, znajdującym się w okolicach Smälandii. Blekinge przypominało schody o trzech stopniach. Legenda głosiła, że kiedyś w Smälandii mieszkał olbrzym, który był zmęczony schodzeniem do morza po łososie. Rzucił więc w morze trzy głazy, dzięki którym ryby same pojawiały się na jego progu.
Nad rzeką Ronneby. W Blekinge mieszkał wygnany lis Mykita, który postanowił zemścić się na gęsiach. Namówił kunę, aby na nie zapolowała. Nils rzucił jednak kunie kamieniem w głowie, dlatego polowanie się nie powiodło. Następnie Mykita namówił na polowanie wydrę, ale Nils ukłuł ją żelazem w nogę. Mykita powiedział, że da gęsiom spokój, jeśli ofiarują mu Paluszka. Akka zadeklarowała jednak, że każda gęś oddałaby za krasnoludka życie. Mykita postanowił zemścić się na Nilsie.
Gęsi dotarły do portowego miasta Karlskrona. Nils słyszał o nim od swojego dziadka, który był marynarzem na okręcie wojennym. Krasnoludek udał się na zwiedzanie miasta. Obraził spiżowy posąg Karola IX, który ożył i zaczął za nim iść. Drewniany pomnik sternika Rozenboma, będący skarbonką dla ubogich, pomógł Nilsowi się ukryć. Niespodziewanie Nils obudził się na dachu katedry, okazało się, że wszystko było snem.
Podczas drogi na wyspę Öland gęsi trafiły na myśliwych na łodziach. Na szczęście udało im się uciec, ale zgubiły drogę. Inne ptaki wprowadzały je w błąd, ale Akka znalazła drogę.
Stado dotarło na wyspę Öland, gdzie znajdowały się dobra koronne Ottenby. Gąsior Marcin kilka razy zniknął, Nils bał się, że zaginie we mgle. Okazało się, że Marcin opiekuje się ranną gęsią. Nils zaopiekował się nią i nastawił jej złamane skrzydło, dzięki czemu gąska Miluchna wyzdrowiała.
Nils podsłuchał rozmowę pasterzy. Starszy z nich twierdził, że cała wyspa Öland jest skamieniałym tułowiem motyla, który był zbyt ogromny, aby skrzydła mogły go unieść.
Burza. Podczas drogi gęsi zaskoczyła gwałtowna burza. Musiały poddać się wiatrowi, bały się, że pożrą je psy morskie.
Niebezpieczeństwo. Gęsiom udało się skryć w skalnej grocie, która była zamieszkiwana przez owce. Baran ostrzegł gęsi, że na wyspie są lisy, które na nie napadają. Dzięki czujności Nilsa staremu baranowi udało się odstraszyć trzy lisy, które zakradły się do groty.
Piekielna jama. Nils zwiedzał wyspę na grzbiecie barana. Krasnoludkowi i Marcinowi udało się zagonić lisy do Piekielnej Jamy, gdzie wkrótce udał się mieszkający na wyspie latarnik.
Miasto na dnie morskim. W jasną noc Nilsa odwiedził bocian Klekot. Chłopiec znalazł na ziemi niewielką monetę, ale jej nie podniósł. Niespodziewanie krasnoludek zobaczył przed sobą miasto. Zaczął je zwiedzać, aż trafił na kupców, którzy zachęcali go do zakupów. Ten jednak nie miał żadnych pieniędzy, dlatego wrócił po monetę na plażę: niestety, zanim wrócił, miasto zniknęło. Klekot opowiedział mu, że było to miasto Vineta: za karę za rozrzutność i chciwość mieszkańców zostało zatopione. Od tego czasu co sto lat wynurza się z morza na godzinę: gdyby w tym czasie mieszkańcom udało się cokolwiek sprzedać, Vineta ponownie stałaby się normalnym miastem. Niestety szansa została zaprzepaszczona.
Miasto żywych. Stado leciało nad Gotlandią. Nils wciąż rozpaczał, że nie uratował Vinety. Ubogie, skromne Visby nie zrobiło na nim wrażenia.
Podanie o Smälandii. Po pokonaniu morza, gęsi osiadły w Smälandii. Rodzeństwo gęsiarzy: Aza i Mats opowiedzieli Nilsowi o powstaniu Skanii i Smälandii. Według legendy święty Piotr chciał pomóc Bogu w dziele stworzenia: Bóg stworzył jednak urodzajną Skanię, a święty Piotr górzystą Smälandię.
Gliniany garnek. W Smälandii znajdował się równinny okręg Sunnerbo. Dawni mieszkańcy zostawili tam pustą chatę: jedna z wron porwała gałgan, który zasłaniał dziurę w oknie. Była to Białopiórka z rodu Białopiórych, którą ze względu na głupotę nazywano Ciapą lub Gapą. Białopiórych odsunięto od władzy. Lis Mykita przekupił wrony garnkiem ze srebrnikami: miały wykorzystać Paluszka do otwarcia garnka, a następnie wydać go Mykicie. Przewodzący wronom Pędziwiatr udał się na poszukiwanie krasnoludka.
Porwany przez wrony. Nils został porwany przez wrony. Dzikie gęsi go szukały, ale wrony groziły mu wydziobaniem oczu, dlatego krasnoludek milczał. Pędziwiatr nadział się na nóż Paluszka i zginął. Nils otworzył garnek i zaczął rozrzucać monety, które wrony chciwie chowały w swoich gniazdach. Gapa postanowiła go ocalić i zabrała krasnoludka do swojej kryjówki.
Chata. Chłopiec obudził się w chacie. Gapa powiedziała mu, że została nową przywódczynią wron. Do chaty wpadł lis Mykita i zagryzł Gapę. Nils ratował się zapałkami, ale wywołał pożar w chacie. Okazało się, że mieszkają tam Aza i Mats, ale nie poznali Nilsa. W pobliskim gaju krasnoludek spotkał Marcina i Miluchną, którzy uratowali go przed pogonią.
Gęsi i Nils uciekały przed lisem. W końcu trafili do dworu, gdzie w oborze spotkali krowę i kilka kur. Zwierzęta były niespokojne, bo nie pojawiła się gospodyni, aby dać im jeść. Krasnoludek udał się do domu, gdzie okazało się, że gospodyni nie żyje. Na prośbę krowy, wrócił tam oraz zamknął zmarłej oczy i skrzyżował jej ręce na piersi. Była samotna, ponieważ jej mąż zmarł, a dzieci wyjechały. Nils zaczął mieć nadzieję, że wynagrodzi krzywdy swoim rodzicom, zanim umrą.
Marcin, Miluchna i Nils dotarli na górę Taberg, gdzie czekały na nich dzikie gęsi. Leciały przez przemysłowe tereny, aż dotarły do miasta Huskvarna.
Jarro, dzika kaczka. Jezioro Takern w Ostrogocji było częściowo osuszone, ponieważ znajdowało się na żyznej ziemi. Mieszkało tam wiele ptaków, między innymi młody gąsior Jarro, który został raniony przez myśliwego. Zaopiekowali się nim ludzie, którzy wzięli go swojej chaty. Mieszkali tam również pies Cezar i kotka Miaulina, którzy ostrzegali kaczora, że Takern ma zostać całkowicie osuszone. Kotka powiedziała też Jarro, że ludzie nie mają wobec niego dobrych intencji.
Wabik. Kiedy Jarro wyzdrowiał, parobek zaniósł go z powrotem na jezioro. Ludzie zaczęli wykorzystywać kaczora jako wabik: gdy tylko wołał inne kaczki, strzelali do nich. Jarro głośno ostrzegał więc wszystkie ptaki przed myśliwymi. Spotkał na jeziorze Nilsa, który przeciął linę na jego szyi: Jarro był wolny.
Osuszenie jeziora. Syn gospodyni: mały Ole tęsknił za Jarro. Chłopiec uciekł i udał się dziurawym czółnem na jezioro. Na szczęście, Jarro w porę sprowadził Nilsa na pomoc i udało się dopchnąć czółno na wysepkę. Chłopiec i Cezar spędzili z ptakami cały dzień. Rodzice Olego ruszyli na poszukiwania. Gospodyni pomyślała, że zniknięcie chłopca może być karą za plany osuszenia jeziora. Kiedy przekonała męża, aby odstąpić od tego planu, Cezar zaprowadził rodziców do chłopca.
Nils usłyszał rozmowę dwóch rybaków na temat przyszłości Ostrogocji. Miał tutaj powstać słynny klasztor w Vadstena, do którego będą przybywać liczne pielgrzymki. Jeden z rybaków zapowiedział też powstanie wielkiej, wspaniałej twierdzy, hut żelaza, cudownych pałaców i dworów, warsztatów tkackich, a nawet pojawienie się źródeł leczniczych.
Nils leciał nad bogatą Ostrogocją, gdzie chłopi mieszkali, jak panowie. Chłopczykowi spadł bucik, który złapali Aza i Mats: pomyśleli, że jest to but krasnoludka, o którym słyszeli. Sandałek był podpisany: Nils Holgerson z Vestvemmenhög.
Kolmärden. W Kolmärden odkryto złoża rudy, jednak okazały się one niewielkie. Dzięki temu mieszkańcy dalej żyli w zgodzie z naturą, handlując drewnem.
Karo. Dwanaście lat przed podróżą Nilsa, właściciel kopalni w Kolmärden miał psa myśliwskiego Karo, który kradł jagnięta i kury, dlatego postanowił się go pozbyć. Zostawił Karo gajowemu, który wyprowadził psa na postronku do lasu. Karo przypomniał sobie, jak porzucił łosicę z młodymi na mokradłach: nie wiedział, czy zwierzętom udało się przetrwać. Wyrwał się gajowemu i wrócił na miejsce: łosica padła, ale jej dziecko jeszcze żyło. Dzięki psu gajowy znalazł łosiątko i postanowił nie zabijać Karo, ale wziąć go do domu.
Ucieczka Szaraczka. Łoś Szaraczek mieszkał u gajowego, ale marniał, zamiast rosnąć. Zaczął się rozwijać dopiero, kiedy Karo zaczął odwiedzać go w zagrodzie. Gajowy postanowił sprzedać Szaraczka do ZOO. Karo zabrał łosia na spacer po lesie. Szaraczkowi tak spodobało się na wolności, że uciekł i nie wrócił już do zagrody.
Niezarada. Szaraczek wystraszył się i zadeptał starego węża Niezawadę. Jego towarzysz, Niezarada, poprzysiągł mu zemstę. Zwrócił się do żmiji Gadziny, aby nakazała innym zwierzętom nie jeść mniszek i pozwolić im się rozmnożyć.
Mniszki. W lesie mnożyły się gąsienice, które pożerały drzewa. Niezarada ogłosił, że plaga gąsienic nie minie, dopóki Szaraczek nie wyprowadzi się z lasu. Karo sprowadził ludzi, którzy zobaczyli, co dzieje się z leśną roślinnością.
Wielka wojna z mniszkami. Szaraczek postanowił opuścić las. Ludzie świętowali koniec plagi gąsienic, które zaczęły padać. Karo tęsknił za Szaraczkiem, ale zdał sobie sprawę, że jest już za stary, aby zabić Niezaradę.
Zemsta. Podczas wypoczynku gęsi, Niezarada zaatakował Nilsa, ale chłopiec zabił go kamieniem. Kruk Bataki opowiedział mu historię Karo i Szaraczka. Akka wyznała Karo, że widziała śmierć Szaraczka z ręki myśliwych. Karo postanowił po raz ostatni udać się do lasu, aby spokojnie umrzeć.
Lecąc nad Sörmlandią gęsi widziały Mykitę, ale mu uciekły. Zatrzymały się niedaleko dworu, gdzie Nils usłyszał opowieść staruszki o dawnym panu Sörmlandii – Karolu. Karol nie doceniał ciężkiej pracy kopacza, przez co po śmierci za karę musiał nieustannie kopać ziemię. Nils zasnął i obudził się w nieznanym sobie ogrodzie. Jego przewodnikiem był ogrodnik, który okazał się panem Karolem. Nils nie wziął od niego motyki, dlatego Karol nie uwolnił się od klątwy, którą na niego nałożono.
W Närke mieszkała czarownica: Latawica z Ysätter, która goniła za wiatrem i burzą. Płatała mieszkańcom rozmaite figle, ale chętnie opiekowała się dobrymi, biednymi ludźmi.
Dzień przed jarmarkiem w Örebro strasznie lało, jak za czasów, kiedy Latawica jeszcze żyła. Nils spotkał konia i inne zwierzęta, które szukały ochrony przed niepogodą, ale skąpi gospodarze nie chcieli ich przyjąć. W chacie mieszkał gospodarz Lars z matką: dawniej był właścicielem starego konia, ale ojciec go sprzedał, uważając, że syn zbyt hojnie go karmi.
Schronienia szukały również Anusia i Marysia z Engärd: ojciec Larsa dawniej sprzedał zagrodę ich matki, bo miała u niego długi. Mimo początkowej niechęci Lars postanowił je przyjąć. Udał się do stodoły i zobaczył, że wiatr otworzył drzwi, a w środku znajduje się stary koń i towarzyszące mu zwierzęta. Rozgniewał się, ale postanowił udzielić im schronienia.
Ruszenie lodów. Aza i Mats zmierzali do Närke po zamarzniętym jeziorze. Utopiliby się, ale na szczęście z pomocą przyszły im dzikie gęsi, które podpowiadały, gdzie mają zmierzać. Aza oddała krasnoludkowi jego buta.
Podział. Gęsi udały się do Vastmanlandii. Nils słyszał opowieść górnika o starej kobiecie z rodu olbrzymów. Podzieliła swój majątek między trzech synów: najmłodszemu przypadła najgorsza, górzysta część. Okazało się jednak, że w górach znajdują się rudy żelaza, srebra i miedzi, dlatego najmłodszy, ulubiony syn był najbogatszy.
W okręgu górniczym. Gęsi z trudem leciały w silnym wietrze. Nils podziwiał z góry kopalnie i huty.
Kuźnica. Nils spadł z grzbietu Marcina i wpadł do niedźwiedziej jamy. Niedźwiadki zaczęły bawić się z Nilsem, ale ojciec niedźwiedź wyczuł w nim człowieka. Niedźwiedź zgodził się oszczędzić Nilsa, pod warunkiem że podpali kuźnię, bo żelazo dawało człowiekowi przewagę nad niedźwiedziami. Chłopczyk nie zgodził się działać na szkodę ludzi i niedźwiedź by go pożarł, ale Nils w porę ostrzegł go przed myśliwym. Rankiem dzikie gęsi znalazły chłopca.
Rzeka Dalälf. Gęsi leciały nad kopalniami, hutami i fabrykami południowej części prowincji Dalarna. Nils usłyszał historię o tamtejszych rzekach, które w młodości się ze sobą sprzeczały, ale z czasem się pojednały.
Stare miasto górnicze. Kruk Bataki chętnie spędzał czas w górniczym mieście Falun. Pewnego dnia, wleciał do starego domu nazywanego kuchnią siarczaną, ale niestety wiatr zamknął okiennicę i ptak znalazł się w potrzasku. Nils przyszedł mu z pomocą, ale zaczęło brakować mu sił, aby przebić dłutem ścianę domu.
Historia kopalni w Falun. Kruk opowiedział Nilsowi historię olbrzyma, który podzielił swój majątek między dwie córki. Starsza była bardziej okrutna, dlatego dostała dwa razy więcej. Córki miały zabijać każdego, kto dowie się o cennych złożach. Olbrzymka darowała jednak życie chłopu, którego kozioł znalazł złoża miedzi. Został on właścicielem góry, a z czasem wokół kopalni powstało miasto Falun. Kopalnia była jednak coraz mniej wydajna, dlatego poszukiwano większej części, strzeżonej przez okrutną córkę olbrzyma. Kruk wiedział, gdzie ona jest, ale nie mógł tego wyjawić. Nils w końcu uwolnił ptaka.
Sobótki. Nadeszła sobótka, dzieci w Dalarna paliły ogniska. Nils słyszał opowieści starych ludzi o dawnych czasach.
Historia Krystyny z Moore. Staruszka opowiadała, jak w młodości wędrowała z Ostbjörke do Sztokholmu, aby zarobić. W stolicy poznała Jona, za którego wyszła za mąż i miała z nim piątkę dzieci. Niestety mąż zmarł, a ona została sama z dziećmi.
U wrót kościelnych. Zaczął padać śnieg, gęsi doleciały do Floda. Nils podziwiał młodą parę, idącą do ślubu.
Nad jeziorem Mälarn pojawiło się ryzyko powodzi. Mykita wypytywał gołębia Agara o Akkę i Nilsa, ale ten nic mu nie powiedział. Lis skłamał jednak, że król łabędzi Swiatłowid wzywa Palusza do zatoki Hjälsta, aby ratować się przed powodzią.
Łabędzie w zatoce Hjälsta. Gęsi udały się do zatoki Hjälsta, gdzie mieszkały łabędzie z królem Swiatłowidem i królową Białośnieżką. Łabędzie zdenerwowały się na widok białego gąsiora Marcina. Zaatakowanym gęsiom pomogła pliszka.
Nowy pies na łańcuchu. Nils natknął się na Mykitę i zaczął przed nim uciekać. Uwolnił podwórzowego psa Brysia, który pokonał lisa. Nils uwiązał Mykitę na łańcuchu.
Nils usłyszał opowieść staruszki o powstaniu Upplandii. Uboga kraina wędrowała, żebrając, po całej Szwecji. W końcu zgromadziła tyle dóbr, że stała się stolicą kraju i siedzibą króla.
Student. W Upsali mieszkało dwóch studentów: jeden dzielny, drugi nieśmiały. Skromny kolega, Steinberg, przyniósł mu rękopis, nad którym pracował pięć lat. Było to wybitne dzieło, ale student zostawił otwarte okno i kartki wyleciały. Dzielny student tak się zmartwił, że nie zdał egzaminu. Skromny student rozchorował się i nie uwierzył w pochwały kolegi na temat swojego dzieła: myślał on, że ten je zniszczył.
Święto majowe. Kruk Bataki zabrał Nilsa na wycieczkę do Upsali. Kruk powiedział, że aby stać się znowu człowiekiem, Nils musi zaprowadzić Marcina do Laponii i z powrotem do Skanii lub znaleźć kogoś, kto się z nim zamieni. Nils obserwował śpiącego studenta.
Próba. Nils spotkał się ze studentem, który zazdrościł mu wolności. Zamiast jednak się z nim zamienić, chłopczyk oddał mu kartki rękopisu i wrócił do gęsi.
Pływające miasto. Gąska Miluchna, nazywana też Lekkpuszką, opowiedziała o swoim rodzinnym mieście.
Siostry. Lekkopuszka miała dwie zazdrosne siostry: Pięknopiórkę i Złotooczkę. Z zazdrości podstępnie kazały siostrze nakarmić Marcina trującymi korzeniami. Nakłoniły też Lekkopuszkę, aby Marcin stanął do walki z orłem. Na szczęście kiedy usłyszał o Akce, orzeł odstąpił od walki. Pięknopiórka próbowała dołączyć do stada gęsi, a kiedy została zdemaskowana, porwała Nilsa i upuściła go w morze.
Nilsa ocalił rybak Asbjörn, który sprzedał go Klemensowi, a ten zabrał chłopca do Skansen. Chłopczyk usłyszał historię powstania miasta. Pewien rybak spotkał syrenę, którą zabrał do domu. Chciał ją poślubić, ale gdy pokazał jej skórę foki, ta uciekła do morza. Wszystko dookoła rozkwitło i wypiękniało. Na wzgórzach zaczęli osiedlać się ludzie, a w końcu – sam król.
W skalistej dolinie. W górach Iaplandzkich znajdowało się orle gniazdo, w którym Akka znalazła samotne orlątko Gorgo. Dołączyło do gęsi, ale po pewnym czasie zdało sobie sprawę, że nie jest gęsią, ale orłem. Gorgo opuścił stado, ale obiecał gęsiom przyjaźń.
W niewoli. Gorgo został schwytany i sprzedany do muzeum w Skansen pod Sztokholmem. Spotkał tam Nilsa i razem polecieli na północ. Chłopczyk miał wyrzuty sumienia wobec Klemensa.
Kosztowna przepaska. Orzeł zgodził się znaleźć Klemensa, aby Nils mógł z nim porozmawiać. Chłopczyk ujrzał pochód zmierzający za chorągwią.
Wielkie święto lasu. Cała wieś brała udział w sadzeniu lasu na pogorzelisku.
Wielki, zielony liść. Lecąc nad Hälsinglandem, Gorgo wypatrzył Klemensa.
Noc noworoczna zwierząt. W szałasie siedzieli pasterze, wśród nich Klemens i Bernard. Jeden z nich opowiedział o proboszczu, którego koń zaprowadził na szczyt góry Blackasen. Zbierały się tam zwierzęta, a Duch Lasu naznaczał te, które w tym roku padną ofiarą dzikich zwierząt. Klemens opowiedział o krasnoludku, którego odkupił.
Orzeł leciał do Västerbotten, mijając ubogie strony. W końcu dotarli do tartaków w Alnoen.
Chleb. Nils cierpiał głód, ale na szczęście pewna wieśniaczka dała orłu kawałek chleba i chłopiec mógł się posilić.
Pożar lasu. Kiedy Nils się posilał, rozpoczął się pożar lasu. Na szczęście Gorgo przyleciał po chłopca, zanim dopadł go ogień czy drapieżne ptaki.
Pięciu wysłańców. Podczas pobytu w Skansen, Nils słyszał rozmowę Klemensa i starego Lapończyka. Ten opowiedział historię o pięciu ptakach, które udały się w poszukiwaniu miejsca do życia i odkryły, jak piękna i bogata jest Szwecja.
Wędrująca ziemia. Nils podziwiał świat z grzbietu orła. Obserwował krainy, gdzie panował dzień polarny.
Sen. Gorgo zabrał Nilsa do Laponii, gdzie w pobliżu znajdowały się dzikie gęsi i jego rodzinne gniazdo.
U celu. Nils wrócił do stada gęsi. Opowiedział Akce, że pomógł lisowi Mykicie wyzwolić się z uwięzi, kiedy do Skansen przybył człowiek szukający lisów na sprzedaż.
Choroba. Aza i Mats pochodzili ze Smälandu z okręgu Sunnerbo i kiedyś mieszkali z rodzicami i czwórką rodzeństwa. Pewnego wieczoru do ich domu przybyła ciężko chora kobieta: opowiedziała im, że zazdrosna Cyganka rzuciła na nią klątwę, dlatego nikt nie może jej pomóc, bo sam zachoruje. Rodzice postanowili jej pomóc, ale kobieta wkrótce zmarła, a na nich spadły nieszczęścia. Dzieci zaczęły umierać, a ojciec porzucił rodzinę. W końcu zmarła też matka, a Aza i Mats zostali sami, zaczęli pasać gęsi. Dowiedzieli się, że śmierć nie była wynikiem klątwy, ale panującej w okolicy gruźlicy. Dzieci postanowiły znaleźć ojca, który podobno pracował w Laponii.
Pogrzeb małego Matsa. Azie i Matsowi udało się dotrzeć do kopalni Malmberget w Laponii, gdzie mieszkał ich ojciec, ale obecnie gdzieś wędrował. Niestety mały Mats zginął po wypadku w kopalni. Inspektor zgodził się na urządzenie chłopcu pogrzebu.
Aza czekała na ojca w jego chacie. Przyśnił się jej Mats, który przysłał jej Nilsa do pomocy. Krasnoludek wiedział, gdzie znajduje się obóz Lapończyków na zachód od Loussajaure, w którym przebywa ojciec. W końcu Aza dotarła do obozu i odnalazła ojca.
Pierwszy dzień podróży. Nils leciał na grzbiecie Marcina: stado leciało z powrotem na południe. Młode z trudem nadążały za pozostałymi. Nils podziwiał Laponię, ale zaczął tęsknić za domem.
Na górze Ostberg. Nils spędził noc na dachu wieży. Spotkał tam młodzież, która wybrała się na wędrówkę. Jeden z chłopców zaczął opowiadanie o Jämtlandii.
Podanie o Jämtlandii. Kiedy krainę zamieszkiwali jeszcze olbrzymi, pojawił się tam rycerz Siłacz. Olbrzymka poddała go całej serii prób, podczas których ukształtował Jämtlandię.
Stado gęsi uciekło przed myśliwym, dlatego po Nilsa przyleciał kruk Bataki. Opowiedział mu historię o wieśniaku napadniętym przez wilki, który chciał im zostawić żebraczkę na pożarcie, ale odstąpił od tego i ukrył się pod beczką. Kruk opowiedział też o doskonałych kowalach z Härjedalen. Nils usłyszał też o Hjärluffie, pierwszym osadniku, który uciekł z siostrą króla, przez co musiał osiedlić się z dala od innych. Kruk powiedział Nilsowi, że odzyska ludzką postać, jeśli sprowadzi Marcina do domu, aby jego matka mogła go zarżnąć.
Akka przyznała, że kruk mówił prawdę o losie Marcina. Nils usłyszał opowieść fińskiego robotnika o olbrzymie, który miał siedmiu synów. Ojciec kazał im zaorać okolicę, ale wybrał, który z synów zrobił to najlepiej: najważniejsze, aby wszystkie bruzdy do siebie pasowały.
Gęsi zanocowały nad jeziorem Frykensee. Nils schronił się w dworze, gdzie zaatakowała go sowa. Na szczęście przebywała tam pisarka z Värmlandu, która pracowała nad książką dla dzieci i uratowała Nilsa. Krasnoludek opowiedział jej swoją historię.
W drodze do morza. Gęsi leciały ku Bohuslänowi. Marcin chciał pochwalić się w domu swoją Lekkopuszką i młodymi, ale Nils przekonał go, aby kontynuowali podróż.
Dar dzikich gęsi. Gęsi zatrzymały się na nocleg wśród szkierów w Fjällbacka. Akka i inne najstarsze gęsi zabrały Nilsa na wycieczkę nad morze, gdzie spotkali się z Gorgo. Gęsi chciały ofiarować mu złote monety, ale chłopiec wolał lecieć z nimi na południe. Gorgo doniósł mu jednak, że jego rodzice popadli w nędzę.
Srebro w morzu. Zapanowała radość, ponieważ śledzie przypłynęły do Marstrandu, zapewniając rybakom bogaty połów.
Stary i młody pan. Dobra nauczycielka ludowa nauczała w jednej z parafii västgotlandzkich. Przełożeni wysłali ją na kurs w seminarium w Nääs, aby nauczyła się robótek ręcznych. Zajęcia prowadzili starszy pan, będący właścicielem majątku oraz jego siostrzeniec. Po kursie nauczycielka z zapałem wróciła do pracy, ale często odwiedzała Nääs. Na wiosnę starszy pan zmarł, a kilka lat później jego siostrzeniec zachorował. Udała się z dziećmi do Nääs, aby zaśpiewać mu pieśń w podziękowaniu za naukę.
Podanie o Västgotlandii. Nils widział, jak nauczycielka prowadzi dzieci do Nääs. Po drodze opowiedziała im o starym olbrzymie z Västgotlandii, który przeniósł się na wyspę na Morzu Lodowatym. Spotkał tam marynarzy, którym dał swój pierścień – miał on moc obdarzania człowieka nieludzką siłą, ale na krótki czas.
Śpiew. Dla pana z Nääs już nie było nadziei, ale śpiew dzieci cudownie go uzdrowił.
Gęsi leciały nad Skanią, dlatego Nils zaczął tęsknić za domem.
Gęsi szykowały się do przeprawy przez Bałtyk, dlatego Akka zaproponowała Nilsowi odwiedziny w domu. Krasula opowiedziała Nilsowi, że jego rodziców spotykają same nieszczęścia. Rodzice zestarzeli się i rozmawiali o sprzedaży zagrody. Koń nie mógł pracować, bo kawałek metalu wbił mu się w kopyto. Nils zostawił na podkowie wiadomość do ojca i doradził mu, aby ją zdjął: ojcu udało się usunąć gwóźdź. Marcin chciał pokazać Lekkopuszce, kurnik, w którym mieszkał, ale razem z innymi gęśmi został zamknięty przez matkę Nilsa. Chłopiec pobiegł do domu, aby ratować Marcina: pokazał się rodzicom i odzyskał ludzką postać.
Nils wstał o świcie i poszedł nad morze. Pomachał gęsiom na pożegnanie, ale już nie rozumieli wzajemnie swojej mowy. Nils zatęsknił za dzikimi gęśmi i wspólną wędrówką.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.