Rola formy w życiu człowieka i jej wpływ na nasze zachowanie. Omów temat na podstawie Ferdydurke Gombrowicza

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Człowiek jako istota społeczna podlega ciągłym interakcjom z innymi przedstawicielami swojego gatunku. Aby móc to robić, wymagane jest od niego odpowiednie zachowanie, przyjmowanie pozy wymuszonej przez otoczenie. Takie kształtowanie przez innych Witold Gombrowicz nazwał formą i omówił dokładnie w powieści „Ferdydurke”. W istocie stanowi ona rolę, jaką przyjmujemy zgodnie z oczekiwaniami innych ludzi. Forma pozwala nam z nimi koegzystować, zarazem jednak narzuca nienaturalne zachowania i tym samym stanowi częściową utratę indywidualności. Aby lepiej zrozumieć to zjawisko, warto przyjrzeć się głównemu bohaterowi „Ferdydurke” - Józiowi.

Forma narzucona jest przez potrzebę interakcji społecznych. Człowiek nie istnieje jako absolut, ale jest podległy ciągłej ocenie przez innych. Ci zaś patrzą na nas nie w sposób obiektywny a poprzez pryzmat własnych oczekiwań, wychowania i poglądów. Wchodząc w jakąkolwiek zażyłość z drugim człowiekiem, podlegamy jego formie. Ta zbiorowa pantomima przypomina nieco twierdzenia Kartezjusza, z tym jednak, że my rzeczywiście zmieniamy się pod drugiego człowieka. Jest to proces nieunikniony, jeżeli pragniemy być częścią jakiejś większej zbiorowości.

Forma jest przy tym nienaturalna, ponieważ pochodzi z zewnątrz nas. Ogranicza tym samym naszą indywidualność, którą utrzymać możemy tylko w samotności. Bowiem jedynie pozbawieni wszelkich bodźców pochodzących od zewnętrznych form możemy być prawdziwie sobą. To zaś jest niemożliwe ze względu na naszą naturę. Tak więc od formy nie ma ucieczki, poza wskoczeniem w inną formę. Zawsze bowiem musimy być jakoś postrzegani, a to na nas wpływa.

Z tym problemem zmaga się Józio, bohater powieści Gombrowicza. Otoczenie zmusza go do zmiany swojego zachowania kilkukrotnie. Trzydziestoletni mężczyzna zaczyna zachowywać się jak dziecko, kiedy profesor Pimko zabiera go do szkoły. Inni postrzegają go jako szóstoklasistę, tak więc on przyjmuje oczekiwaną przez nich formę. Zdominowanie poprzez infantylność i zatrzymanie w stanie zdziecinnienia Gombrowicz nazywa upupianiem. Na tym przykładzie doskonale widać, że formę narzucają człowiekowi jednostki silniejsze, lepiej wykształcone czy posiadające jakąś formę autorytetu. Tym samym staje się on niewolnikiem ich paradygmatu o sobie samym i właściwych modelach zachowania społecznego. Jednostki narzucające innych swoją formę Gombrowicz nazywa dojrzałymi.

Forma „łydki” to zaś pozorne odrzucenie wszelkich konwenansów, epatowanie erotyzmem, nowoczesnością i fizycznością. W XXI wieku możemy mieć wrażenie, że kultura masowa i pewne ruchy społeczne reprezentują sobą właśnie „łydkę”. Na podstawie ich działań widzimy też, jak właśnie działa narzucenie formy. Ważne jest również to, że nie stanowi ona jakiegoś rodzaju konwenansu, moralnego kodeksu. To zwyczajnie sztuczna postawa, przyjmowana ze względu na atakowanie nią przez otoczenie. Możemy wręcz powiedzieć, że „łydka” to dowód na istnienie formy pod postacią „zniewalającego wyzwolenia”. W domu Młodziaków liberalizm jest jedynie pantomimą, którą Józio obala swoją sprytną intrygą. Jego działanie to również próba ucieczki z formy, a zarazem uświadomienie sobie jej istnienia.

Za każdym razem kiedy Józio zmienia otoczenie, dostaje od niego nową formę. Ogranicza ona jego prawdziwe „ja”, nie pozwala na pełną autentyczność zachowania. Dzięki temu może jednak wejść w interakcję z ludźmi, stać się częścią nowego miejsca. Odbywa się to na zasadach zachowania narzuconego przez siłę dojrzałego otoczenia, a więc gwałtu na jednostce. Jeżeli jednak człowiek pozostaje świadomy istnienia formy i jej działania, ma szansę działać przeciwko niej. Nigdy nie będzie mógł cieszyć się pełnią wolności, ponieważ zawsze zostanie mu nadana jakaś forma. Świadomy będzie mógł jednak wybierać formę, w jaką ucieknie przed niechcianą. Zachowa tym samym namiastkę wyboru, a więc jedyną możliwą wolność.


Przeczytaj także: Józio - charakterystyka

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.